Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi

 

 

 

 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

504 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

AŞIQ ƏLƏSGƏR YARADICILIĞININ TƏRCÜMƏDƏ VERIİLMƏSİ 

 

Əsmər HƏBİBOVA 

BSU 

[e-mail] 

Bakı/AZƏRBAYCAN 

 

Azərbaycan aşıqları içərisində qoşmaları ingilis dilinə ən çox tərcümə olunmuş sənətkarlardan biri aşıq Ələsgərdir. Belə 

ki, 1972-ci ildə  Aşıq  Ələsgərin 25 qoşması  İrina Jeleznova tərəfindən ingilis dilinə  tərcümə olunmuşdur.Aşıq  Ələsgərin 

"She is killing me"("Öldürür"), "İn trouble you vill get" ("Düşərsən"),"You must have"("Gərəkdi"), "The vicked vorld" (" 

Çıxıbdı") şeirləri isə Dorian Rottenberq tərəfindən tərcümə olunmuşdur.  

Aşıq Ələsgərin ingilis dilinə tərcümə olunmuş qoşmalarından "Öldürür" qoşmasının birinci bəndinin birinci misrasında 

Aşıq Ələsgər "həzərat" sözü işlədib, tərcüməçi bu sözü "mənim dostlarım"(my friends) kimi, "dindirməyin"sözünü isə (and 

question not) sual olmasın kimi tərcümə etmişdir. 

 Bu bəndin ikinci misrasındakı "ceyran" sözünü tərcümə edərkən Dorian Rottenberq ceyranı dişi maral (doe) sözü ilə 

əvəz etmiş, alagöz sözünü isə gözəl (beautious) kimi çevirmişdir. Tərcüməçi bu bəndin üçüncü və dördüncü misralarının 

məzmununu bir yerdə tərcümə etməyə çalışıb. O, bu zaman "can almaq", "pünhan-pünhan öldürmək" birləşmələrini çıxarıb, 

həmin anlayışları birləşdirərək "öldürmək" kimi verib. Bu iki misranın ingilis dilinə  tərcüməsi belə  səslənir: "Heç kim 

bilmir ki, o məni qılıncsız, tüfəngsiz öldürür." 

Qoşmanın ikinci bəndinin tərcüməsində müəyyən qüsurlar var. Belə ki, bu bəndin birinci misrasında aşıq keçmişdə nə 

etdiyini, indi nə etmək lazım olduğunu özündən soruşur, tərcüməçi isə bu misranı aşığın, ümumiyyətlə, nə etmiş olduğunu 

bilmək istəməsi kimi təqdim edir. Tərcüməçi bu bəndin ikinci misrasını demək olar ki, mətndən çıxarmışdır. Belə ki, 

qoşmanın ikinci bəndinin bu misrası "xəncər alım, qara bağrım teyləyim"dir. Tərcüməçi isə bu misranı birinci misra ilə 

əlaqələndirərək "that she my very company should shun" kimi tərcümə etmişdir. Bu misra ingilis dilində belə səslənir: Mən 

nə etmişəm ki, mənim çox yaxın dostum məndən qaçır". Tərcüməçi bu bəndin üçüncü və dördüncü misralarını birləşdirərək 

ümumi məzmunu verməyə çalışıb. Ancaq bu misraların tərcüməsində  də qüsurlar var. Belə ki, Aşıq  Ələsgər canını yara 

qurban etmək istədiyini bildirir və bu istəyini "qurban kəsmək" anlayışı ilə əlaqələndirir. Tərcüməçi isə aşığın bu sədaqətini 

göstərən misralardakı  məzmununu yanlış  təqdim edir. Tərcüməyə görə, aşıq canını sevgilisinə qurban verməyə hazırdır, 

ancaq bundan öncə bilmək istəyir ki, niyə sevgilisi onu öldürür. 

Qoşmanın sonuncu bəndinin tərcüməsində Dorian Rottenberq bu bənddə ifadə olunmuş ümumi məzmunu çatdırmağa 

səy göstərib. Bəndin birinci misrasında tərcüməçi "bir gözəl" birləşməsinin tərcüməsindən imtina edərək, bu mənanı mətnin 

içərisində çatdırmağa çalışıb. Bunun üçün Dorian Rottenberq həmin misranın tərcüməsini aşağıdakı kimi təqdim edib: "I 

Alesker, have visited the same" (Mən Ələsgər həmin gözəli ziyarət etmişəm) 

Bəndin ikinci misrasında Aşıq  Ələsgər ölənədək sevgisindən dönməyəcəyini, usanmayacağını bildirir. Tərcüməçi bu 

misradakı "çətin dönmək" ifadəsini və "usanmaq" sözünü "I hardly can refrain" (çətin ki mən özümü saxlayım) kimi 

tərcümə etmişdir. Bu tərcümə isə nə məzmun nə də bədiilik cəhətdən uğurlu deyil. 

Bəndin üçüncü misrasında tərcüməçi "əzrail" anlayışını "Death`s bright angel" (ölümün parlaq mələyi) kimi vermişdir. 

Bu misrada işlənən "qanlı tutmaq" anlayışını isə müəllif fərqli biçimdə tərcümə etmişdir. Belə ki, Azərbaycan dilində "qanlı 

tutmaq" ifadəsi bir qayda olaraq günahkar bilmək anlamında işlədilir. Aşıq  Ələsgər bu birləşməni işlətməklə onun 

ölümündə  əzrailin günahkar olmadığını anasına çatdırmaq istəyir. Dorian Rottenberq bu mənanı "don`t blame (ittiham 

etmə) kimi təqdim etmişdir. Bəndin sonuncu misrasında Aşıq  Ələsgər sevgilisini "bir kipriyi peykan" adlandırır və 

ölümünün səbəbi olaraq onu göstərir. Dorian Rottenberq misranın məzmununu saxlayaraq "kipriyi peykan"anlayışını "her 

piercing glance" (onun iti baxışı) kimi tərcümə etmişdir.  

Aşıq Ələsgərin ingilis dilinə tərcümə olunmuş şeirlərindən biri də"Sənə qurban" adlanır. Bu qoşmanı ingilis dilinə İrina 

Jeleznova tərcümə edib.Aşığın bu şeiri lirik məzmunludur. Aşıq bu qoşmada sevgilisinə olan incə duyğularını bədii təsvir 

və ifadə vasitələri vasitəsilə zəngin bir dillə ifadə edib.Aşıq Ələsgər bu qoşmada xalq ədəbiyyatının üslubuna uyğun söz və 

ifadələr işlətdiyi kimi, klassik ədəbiyyatın  ənənəvi obrazlarından da yararlanmışdır.Tərcüməçi  İrina Jeleznova qoşmanın 

birinci bəndinin birinci misrasını (Bir sözüm var, sənə pünhan deməli) tərcümədə qoşmanın adı kimi verib (A word must in 

secret to you I impart).Tərcümədə diqqəti çəkən başqa bir əlamət odur ki, İrina Jeleznova bütün qoşma boyu "sənə qurban" 

birləşməsini "beloved" (sevimli, əzizim) kimi tərcümə edib. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatında "sənə qurban", "qurban 

olum", "canını qurban vermək" kimi deyimlər çox işlənir.Tərcüməçi bu incəliyə xüsusi diqqət verməlidir.  İngilis dilində 

olan "beloved" (sevgilim, əzizim) sözü də "qurban olmaq"anlayışını tam olmasa da, dolayısı ilə ifadə etmək gücündədir. 

 

 

 

 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

505 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

“KİTABİ-DƏDƏ QORQUD” DASTANININ ƏRƏB DİLINƏ                                             

TƏRCÜMƏSİ VƏ ƏRƏB HƏRFLƏRİNİN ÇƏTİNLİKLƏRİ 

 

Fekri ALSHAWERİ 

QafqazUniversity 

[e-mail] 

Ibb/YEMEN 

 

Ərəb dili Sami dillərinin Cənub qrupunun Şimal bölməsinə daxildir. BMT-nin 6 rəsmi və  işlək dilindən biridir. 

Zəngin samit sisteminə malikdir. Sadə sait sistemi mövcuddur. Söz sırası adəti üzrə belədir: XMT (xəbər-mübtəda-

tamamlıq).   

Ərəb dili filektiv dillərə mənsubdur. Hər bir ilk qramatik forma əksər halda üç, bəzən də dörd samitdən ibarət olan 

kökə istinad edir. Kökdən daxili fileksiya yolu ilə müxtəlif formalı sözlər əmələ gətirilir. (Məsələn: kataba) 

İsim, sifət, say kimi ad qruplu sözlərin yalnız adlıq, yiyəlik və təsirlik halları, əsasən üçhallı və ikihallı olmaq üzrə 

iki növ hallanması, iki qramatik cinsi (müzəkkər və müənnəs) və üç qramatik sayı (tək, təsniyə və cəm) vardır. 

Bildiyiniz kimi “Kitabi-Dədəm Qorqud” dastanının orfoqrafiyası da “ərəb imla üsulu”nun normalarına uyğun 

yazılmışdır.    Çünki  ərəb  əlifbası VII əsrdən etibarən artıq türk xalqları arasında yayılmağa başlamışdır və bu 

Azərbaycan dilinin yazı sisteminə  də öz təsirini göstərmişdir. Lakin ərəb  əlifbasının türk xalqları arasında geniş 

yayılmasına baxmayaraq, həmin  əlifba türk dillərinin “fonetik quruluş”unu tam olaraq əks etdirə bilmirdi. Çünki 

Azərbaycan türkcəsi ümumxalq dilinin yazı vasitəsində sait səsləri ifadə etmək üçün ərəb əlifbasında olduğu kimi, əsasən 

üç hərfdən, yəni “əlif” “أ”, “vav” “و” və “yə” “ى” hərflərindən və  şərti  əlamətlərdən-“hərəkələrdən” istifadə olunurdu. 

Həmin üç hərf və şərti əlamətlər Azərbaycan dilində hər hansı bir fikri sərbəst ifadə etmək üçün yetərli qəbul edilmir. Bu 

səbəbdən dastanın dilindəki “fonetik uyuşmalar” yazıda tam şəkildə  əks etdirilmirdi.  Ona görə  də,  əski  əlifba ilə 

yazılmış orta əsrlər dövrü abidələrini nəinki başqa dilə çevirəndə, hətta Azərbaycan dilinədə oxuduğumuz zaman bir sıra 

çətinliklərlə səbəb olur. 

Araşdırmalar dastanda cəmi 350 ərəb və 136 fars mənşəli sözün olduğunu göstərir. Qalan sözlər isə türk dillərinə 

məxsusdur. 

Aparılan təxmini hesablamalara görə, dastandakı insan adlarının 85 faizi Azərbaycan dilində, 9 faizi fars, 6 faizi isə 

ərəbcədir. Bəzi statisik hesablamalara görə isə, dastandakı insan adlarından 50-si türk, 24-ü ərəb, və 2-si fars mənşəlidir. 

Bu əsər ərəb dilinə tərcümə edilərək "Hekayət  Dədə Qorqut" adı altında İraqda çap edilmişdir. (Bağdad, 2007, 264 

s.). Kitaba ön sözü Dr. Əbdüllətif Bəndəroğlu yazmışdır.  Əsəri  ərəb dilinə  İraqda və Türkiyədə  tərcüməçi, tədqiqatçı, 

eləcə də yazıçı kimi tanınan Cəlal Polad tərcümə etmiş, ona maraqlı və çox geniş giriş məqaləsi yazmışdır. 

Biz inanırıq ki, Kitabi Dədə Qorqud dastanı dünyanın bütün dillərinə tərcümə ediləcək və digər millətlər tərəfindən 

də oxunacaqdır.  

 

 

TƏSİSAT ADLARININ TƏRCÜMƏSİNƏ ÜMUMİ BAXIŞ 

 

Günel QASIMOVA 

Azərbaycan Dillər Universiteti 

[e-mail] 

Bakı/AZƏRBAYCAN 

 

Hər bir elm sahəsində olduğu kimi tərcümə elmində  də, hələ  də konkret şəkildə  həllini tapa bilməyən sahələr 

mövcuddur. Bunlar bir çox dissertasiya, tezis və  məqalələrin araşdırma mövzusu olduğu halda yenə  də  tərcümə zamanı 

tərcüməçilər müəyyən çətinliklərlə üzləşirlər. Müasir dövr tərcümənin problematik mövzusu mədəniyyətlərdən yaranan 

məsələlərdir ki, bunlarında düzgün verilməməsinin nəticəsində nələrin baş verdiyi bütün tərcüməçilərə bəllidir.  

Insan cəmiyyətinin təməlini təşkil edənvə  milliyi özündə  əks etdirdiyinə görə  təsisatların təcüməsi zamanı bir çox 

çətinliklərlə üzləşməli oluruq. Təsisat anlayışın bir çox insanlar arasında hələ  də yalnış anlaşıldığı bir cəmiyyətdə bu 

mövzuya toxunmaq və bunu tərcümədə əks etdirmək çox məsuliyyətli məsələdir. Çoxlarının hər hansı bir qurum, təşkilat 

hesab etdiyi təsisat anlayışının əslində  tamam fərqli bir anlayış olduğunu və bu cür qurum və təşkilatların təsisatın tərkib 

hissəsi olduğunu qeyd etmək istəyirəm. Heç bir qurum, təşkilat  hesab edilməyən dil, ölçü, çəki və pul vahidlərinin də, 

təsisat hesab edildiyini nəzərə alsaq əslində  təsisatların hər hansı bir insan cəmiyyətinin var olma və inkişaf etmə  təməli 

hesab etmiş olarıq. Çox geniş bir anlam olan təsisatların mövcud olmadığı cəmiyyətin məhvə  məhkum olunduğunu qeyd 

etməklə onların nə dərəcədə mühüm olduğunu vurğulamaq yerinə düşərdi. Əsasən beş təməl təsisat üzərində qurulan insan 

cəmiyyəti onları qoruyur və  nəsildən nəsilə ötürürlər. Bunlar ailə, təhsil, din, siyasət və iqtisadiyyatdır. Yerinə yetirdiyi 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

506 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

funksiyalara, norma, dəyər və rollarına, məxsus olduğu simvolik əlamətlərə, qurum və təşkilatlarına görə məkan və zaman 

baxımından dəyişkən olan təsisatlar özündə kulturallığı əks etdirdiyinə görə təcümə zamanı tərcüməçilər onların hədəf dildə  

ekvivalentlərini tapmaqda və hətta izah etmək də belə çətinliklə üzləşir.  

Ifadə etmək istədyimiz fikri Azərbaycanın yaxın keçmişinə nəzər salmaqla və üç ayrı-ayrı dövrlərdən götürülmüş bir 

neçə nümunə ilə izah etməyə çalışacağıq. Azərbaycan tarix boyu bir çox dövlətlərin tərkibində mövcudluğunu davam 

etdirmiş və bu ölkənin ayrı-ayrı dövrlərdə tədbiq edilən müxtəlif təsisatlar əsasında idarə olunmuşdur. XIX əsrin sonlarında 

və XX əsrin əvvəllərində İran istilasında yaşayan ölkəmiz fars rejiminin, XXəsrin sonlarına qədər Sovet rejiminin yaratdığı 

və  tədbiq etdiyi təsisatlar hal-hazırda tarixə çevirilib. Müstəqillik dövründə    isə Azərbaycan cəmiyyəti tamamilə  fərqli 

təsisatlar yaratmış və dünya ölkələrindən mənimsəmişdir. Bütün bu  təsisatları iki yerə bölmək olar milli və digər ölkələrdən 

götürülən və ya məcburi şəkildə tədbiq edilən və bəzən də, milliləşdirilən alınma təsisatlar.  

XIX sonu və XX əsrin əvvəllərində müstəqilliyi olmayan Azərbaycanda milli təsisatlardan söhbət açmaq yersiz olardı, 

İran mənşəli bu təsisatlar müasir dövrdə  bəzən hətta  əsas dilin oxucusu üçün də qaranlıq qalır. Bu səbəbdən tarix 

kitablarında rast gəldiyimiz təsisatların  mənasının başa düşülməsi üçün verilən izahatlar tərcüməçilərin işini çox 

yüngülləşdirir. Əsas dilin daşıyıcısı olan tərcüməçi məxsus olduğu dildə rast gəldiyi alınma, milli koloritə mənsub olmayan 

kəlmə və anlayışları dərhal tanımalıdır. Bu cür kəlmələrlə rastlaşan tərcüməçi onu hədəf dildə əks etdirməmişdən əvvəl ilk 

öncə onun mənşəyini araşdırmalıdır, çünki bəzən bu edilmədiyi halda milli anlayış kimi verilərsə  tərcümədə  və 

mədəniyyətlərdə yalnış anlşılmalara səbəb ola bilər.  

Xüsusilə sovet dövründə müstəqil şəkildə mövcud olmayan Azərbaycan cəmiyyətində demək olar bütün təsisatlar rus 

mənşəli idi və kitab və dərsliklərdə də, rus dilində də verilmişdir. Bu kimi terminləri üçüncü dilə tərcümə edərkən ikinci 

dildəki görünüşünə əsasən deyil, çünki, bəzən tərcüməçi müasir cəmiyyət üçün belə naməlum olan anlayışı araşdırmadan 

mənasına varmadan köçürmə üsullarından istifadə etməklə üçüncü dildə  əks etdirərək işini rahatlaşdırır,  mütləq  şəkildə 

onun mənbəyini ifadə etdiyi mənanı, sözün orijinaldakı yazılış  və deyiliş formlarını müəyyənləşdirməlidir. Bu da, ondan 

irəli gəlir ki, dilə gələn söz və anlayış həmin dilin fonetik və leksik quruluşuna uyğunlaşır bir sözlə həmin söz milliləşir və 

əgər bu milliləşmiş alınma sözü tərcüməçi orijinaldakı formasında yox millişləşmiş formaya uyğun olaraq məxəz dilə 

köçürərsə bu qeyri professional və  səhv tərcümə hesab edilər. Ikinci dildə qarşılığı olmayan bəzən analoq və  bəzən də 

köçürmə üsulları ilə  qəbul edilən kəlmələrin digər üçüncü bir dildə qarşılığı olma mümkünlüyü araşdırılmalı  və düzgün 

ekvivalenti verilməlidir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, ölçü vahidləri də  təsisat hesab edilir; dilimizdə zamanla üç ayrı 

dövrlərdə mövcud olan ölçü vahidlərinə və onların məxəz dildəki qarşılıqlarına nəzər salaq. Əsasən fars rejimindən miras 

qalan arşın  təsisatının mənşəyini və üçüncü məxəz dildə analoqunun olduğunu lakin, ekvivalentinin olmadığını müəyyən 

etdikdən sonra məxəz dilə transkripsiya edilməklə və analoqu eyni zamanda izahı verilməklə  one arshin=28 inches kimi 

köçürülür. Sover dövründə  cəmiyyətimizdə istifadə edilən və milliləşdirilən ölçü vahidi desyatin  də eyni qayda tətbiq 

edilməklə üçüncü məxəz dildə verilir və buzaman ikinci dildəki görüntüsü ilə deyil əsas dildəki yazılış formasına uyğun 

olaraq məxəz dildə  one desyatina=2,7acre  kimi verilir. Nəhayət müstəqillik dövründə istifadə edilən ölçü vahidləri 

beynəlxalq standartlara uyğun olaraq əksər dünya dillərində eynilik təşkil edir və  həmin dillərin quruluşu ilə uyğunlaşır. 

Müvafiq olaraq ingilis və amerikan ingiliscəsində  metre, meter kimi  əks olunan ölçü vahidi azərbaycan türkcəsinin 

qanunauyğunluqlarına uyğun olaraq metr kimi verilir.  

Bu cür mühüm termin və adların tərcüməsində vaxt aparan prosedurladan və araşdırmalarda məqsəd milliyi qorumaq 

və onu düzgün ötürməkdir. Bu cür mühüm elementlərin tərcümədə ixtisarı  və ya izah edilmədən analoqu verilməsi 

yolverilməzdir,çünki bəzən oxşar görünən iki qurum və ya hər hansı bir təsisat tamamilə ayrı-ayrı funksiya və  vəzifələri 

yerinə yetirir. Xüsusilə təsisatlar əksər insan cəmiyyətlərində bu və ya digər şəkildə mövcuddur və tərcümə zamanı ən asan 

yol analoqu yəni tamamilə eyni məzmunu daşımyan sözlərlə qarşılığın vermək hesab olunardı, lakin bəzən bundansa hər 

hansı  təsisatın yerinə yetrdiyi funksiyaya uyğun olaraq məxəz dilə  tərcümə etmək daha münasib yol hesab edilir. İngilis 

dilində magistrate, advocate, barrister və s. bu kimi təsisat hesab edilən və vəkillik etdikləri sahələrə uyğun olaraq müxtəlif  

adlar götürən vəzifə azərbaycan dilinə sadəcə vəkil kimi tərcümə edilir; bir dildə bir kəlməylə ifadə edilən bir təsisatın digər 

dildə niyə bu qədər çox kəlmələrlə ifadə edilir. Və ya digər bir nümunə azərbaycan cəmiyyətində  molla adlandırılan 

müəyyən ayin və funksiyaları yerinə yetirən və özlüyündə  təsisat hesab edilən anlayışı  məxəz dilin dinində oxşar vəzifə 

tutan keşiş, rahib kimi digər bir təsisatla vermək heç də düzgün hesab edilmir. Ilk öncə ona görə ki, onların ümumi 

məqsədləri bir olsa da, itaət və ibadət formaları,  yerinə yetirdikləri funksiya və ayinlər tamamilə fərqlidir, digər səbəb isə 

odur ki, tərcümənin sadiqlik prinsipinə  əsasən tərcüməçi milli hesab etdiyi hər bir kəlmə, ad və terminləri məxəz dildə 

mütləq şəkildə qorumalıdır.  

Burdan da belə qənaətə gəlirik ki, tərcümə prosesində əsas məsələ tərcümə deyil bu cür milli kaloritli mühüm anlayış 

və ifadələrin müxtəlif yollarla mənasını çatdırmaq və digər dildə müvafiq variantıdını tapmaqdır. Tərcümənin məqsədi 

mədəniyyətləri birləşdirmək, ümumiləşdirmək yox, hər bir cəmiyyətin özünəməxsusluğunu ötürməkdir. Bunun üçün də 

tərcüməçi kifayət qədər çox əmək və bilik nümayiş etdirməlidir. 

 

 

 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

507 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

ATALAR SÖZLƏRİ VƏ MƏSƏLLƏRİN TƏRCÜMƏSI ZAMANI                                            

ORTAYA ÇIXAN ÇƏTİNLİKLƏR 

Gulnar AGASIYEVA 

QafqazUniversity 

[e-mail] 

Bakı/AZƏRBAYCAN 

Tərcümə bir xalqın mədəniyyəti haqqında məlumatları başqa bir xalqa ötürmə vasitəsidir. Tərcümədə ortaya çıxan bəzi 

çətinliklər olduğu məlumdur. Mənim mövzum isə atalar sözü və  məsəllərin tərcüməsi zamanı ortaya çıxan çətinliklər 

haqqındadır.Qohum dillərdə atalar sözləri və  məsəllərin  əksəriyyəti eyni və ya məzmununa görə  bənzər olur.Lakin bəzi 

fərqliliklər də mümkündür.Qohum olmayan dillərdə isə dünya görüşü,Mədəniyyət fərqli olduğu üçün atalar və  məsəllər 

arasında fərqliliklər çoxdur. Bu da tərcümə zamanı problemlərə  gətirib çıxardır.Məsələn:alman-azərbaycanç,ingilis-

azərbaycanca kimi qohum olmayan dillərdə qarşılıqlı  tərcümə zamanı. Sözbəsöz ,hərfi tərcümə etmək,atalar sözüvə 

məsəllərdə özünü doğrultmur. Atalar sözünü ən uyğun  şəkildə  tərcümə etmək tərcüməçidən bir neçə  şey 

tələbedir.Tərcüməçi idiomatik tərcüməni təyin edə bilmək üçün hədəf və  mənbə dilin mədəniyyətinə  dərindən bələd 

olmalıdır. Atalar sözlərinin adətən hədəf dilı  də ekvivalenti mövcut olur.Buna baxmayaraq dil ekvivalenti mövcud 

olmasından aslı olaraq fərqlənir. Bu amil atalar sözünün mənşəyinin müəyyən olunmasına çox kömək edir. Xüsusilədə bu 

məsəl və ya atalar sözü ortaq deyilsə. Bəzi atalar sözü ilə çatdırılmaq istənilən fikri izah etmək daha doğrudur. 

Atalar sözləri özündə müdrik məsləhətləri ehtiva edən və ümumillikdə  qəbul olunmuş  həqiqəti ifadə edən məşhur 

fikirlərdir.  Əksər atalar sözləri mənşəyini  şifahi  ənənələrdən gotürdüğünə görə onlar adətən asanlıqla yadda saxlanılır və 

nəsildən-nəsilə keçərkən çox cüzi dəyişikliyı  uğrayır.Onların yaranmasına səbəb olan əhvalat yox sadəcə  nəsildən-nəsilə 

ötürülmüşdür. Bütün bu faktlar bizi atalar sözlərinin tərcüməsi prosesinin kompleks olduğunu deməyə  əsas verir. 

Xristianların müqəddəs kitabı olan İncildə də atalar sözlərinə geniş yer verilmişdir.Onlardan biri belədir“A stitch in time 

saves nine”hərfi tərcümə etsək,”Vaxtinda atılan bir tikiş gələcək doqquz tikişin qarşısını alır”bu atalar sözü həqiqi mənası 

ilə  də doğrudur. Lakin onun mənası bununla məhdudlaşır? Xeyr.Bir gədər dərinə getsək,bunu belə  tərcümə edə 

bilərik“Kiçik problemi vaxtında həll etmək böyük problemlərin yaranmasının qarşısını alar” və ya“Kiçik günahlar vaxt 

keçdikcə böyük günahlara aparır” 

Tərcümə etdiyimiz mətndə atalar sözü ilə qarşılaşdıqda ilk öncə onun haqqında düşünməli,sonra beynimizdə təhlil etməli 

və  ən uyğun  şəkildə  tərcümə etməliyik. Atalar sözü və  məsəllərin tərcüməsi idiomatik və axıcı olmalıdır tədqiqatlar 

göstərirki,atalar sözləri və məsəllərin tərcüməsi  86% parafraz üsulu ilə,66,66%  isə yerli ekvivalenti ilə əvəz etməklə həyata 

keçirilir. 

    Dil  ictimai  hadisədir və  hər bir dilin öz mədəniyyəti vardır.Müəyyən dərəcədə dil mədəniyyət cəmiyyətdə eyni 

vaxtda inkişaf edir,təşəkkül tapır.Ona görədə bəzən elə olur ki,bir dildə təşəkkül tapmış bəzi mədəni elementlər başqa bir 

dildə mövcut olmur. Atalar sözü və məsəllərdə dilin mədəniyyətinə daxildir.Onların kökləri adət-ənənə,tarix,din,yerli şərait 

,mədəni səviyyə və hətta ölkənin coğrafiyası ilə bağlıdır. Beykerə görə atalar sözü və məsəllər dilin formaca az dəyişən və 

ya da heç dəyişməyən donmuş naxışlarıdır. Məsəllər isə  tərkibindəki sözlərdən anlaşılmayan bir məna 

daşıyırlar.Məsəllərdən fərqli olaraq atalar sözlərinin mənaları aydın olur.Beyker 1992-ci ildəki araşdırmasına əsasən atalar 

sözü və məsəllərin tərcüməsi zamanı 4 strategiya olduğunu qeyd etmişdir: 

  Mənaca ve formaca eyni məsəldən istifadə etmək 

  Mənaca eyni formaca müxtəlif məsəldən istifadə etmək 

  Ifadənin mənası zeifleyirsə və tərcümədə itki baş verirsə parafraz etmək 

  Ifadənin heç bir yaxın mənalı qarşılığı yoxdursa,parafraz etmək çətindirsə yaxud parafrazdan heç bir nəticə 

alınmırsa tərcümədə həmin ifadəni buraxmaq 

Bekmen və Kallovun 1974-cü ildə irəli sürdükləri fikirlərdə atalar sözlərinin tərcüməsi zamanı tədbiq edilə biləcək 3 

təklif vardır: 

  Atalar sözünü təşkil edən sözlər onun mənası olaraq olduğu kimi tərcümə edilə bilər 

  O yerli ekvivalenti ile əvəz oluna bilər 

  Onun məcazi mənasi bir başa tərcümə olunabilər 

Tərcüməçilər mənbə və hədəf dilin mədəniyyəti haqqında dərin biliyə malik olmalıdırlar. 

Bir neçə nümunəyə baxaq: 

  The tail wagging the dog. Bu atalar sözü dilimizdə cücə toyuğa cik-cik öyrədir və ya bağa çanağından çıxdı amma 

çanağını bəyənmədi kimi tərcümə olunur. 

  Strike the iron while it is hot. Bu atalar sözü isə dilimizdəki ekvivalenti ilə eynidir- Dəmiri isti-istid öyərlər. 

  Speak of the devil and he is sure to appear. Dilimizdək iqarşılığı-Adını çək qulağını bur. 

  There is no use crying over the spilt milk. Sonraki peşmançılıq faydaverməz və ya Olanla ölənə çarə yoxdur. 

  Every cloud a silver lining. Şər deməsən xeyir gəlməz. 

  You cannot run with the hare and hunt with the hounds. Bir əldə iki qarpız tutmaq olmaz. 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

508 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan