Microsoft Word Materiallar Full

 

ƏDƏBİYYAT SİYAHISI 

1.  www.ict.az 

2.  www.mincom.gov.az 

---

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

608 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

3.  www.e-qanun.az 

4.  www.e-gov.az 

5.  www.president.az 

6.  www.azerbaijan-news.az 

7.  www.unpan.org 

 

 

 

KOMPYUTER ŞƏBƏKƏLƏRININ VƏ ŞƏBƏKƏ ƏMƏLIYYAT SISTEMLƏRININ TƏDQIQI 

 

 

Nərmin MURADLI 

ADPU 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

İki və ya daha artıq kompyuteri bir-birilə birləşdirdikdə kompyuter şəbəkəsi alınır. Ümumiyyətlə kompyuter şəbəkəsini 

yaratmaq üçün xüsusi avadanlıq ( şəbəkə avadanlığı ) və xüsusi proqram təminatı olmalıdır.  Ən sadə yol iki kompüteri 

birləşdirmək üçün kabeldən istifadə olunmasıdır.Məsələn,  əgər kompyuterlərdə Windows ƏS-i yüklənibsə,bunun üçün 

başqa heç bir avadanlıq və ya proqram təminatı lazım deyil. Windows ƏS-nin özündə belə bir imkan var.Bu birbaşa 

birləşmə adlanır. Kompyuter şəbəkəsində kompyuterlər arasında məlumat və ya informasiya axını yaratmaq üçün şəbəkə və 

proqram təminatı bir-birinə uyğun olmalıdır və bir-birilərinə göndərilən informasiyalarının formatı bir standartda olmalıdır. 

Beynəlxalq Standart İnstitutu İSO( İnternational Standarts Organization) belə bir model təklif etmişdir. OSİ (model of Open 

System İnterconnection – bir-birilə əlaqəli açıq sistem) 

 Şəbəkə  əməliyyat sistemləri arasında Windows Server ƏS-i sistemi çoxdan bir standart kimi qəbul olunmuşdur. 

Əməliyyat sistemi hər bir kompüterə lazımdır.Lakin tək işləyən kompyuterlərin tələbləri bir-birilə  işləyən kompyuterin 

tələbləri fərqlidir və buna görə şəbəkə əməliyyat sistemi çox güclü və etibarlı olmalıdır. Şəbəkə əməliyyat sistemi ilə işləyən 

və digər kompyuterləri idarə edən mərkəzi kompyuter server adlanır.Şəbəkədə  işləyən ayrı ayrı kompyuterlər isə klient 

adlanır.Klient kompyuterlərin  əməliyyat sistemlərindən fərqli olaraq Server (şəbəkə  əməliyyat sistemi) daha üstün 

imkanlara malikdir. Şəbəkə  əməliyyat sistemləri xüsusən serverlər üçün yazılıb,ona görə ki,server 10-larla, 100-lərlə 

kompyuterlərə müxtəlif xidmətlər göstərməlidir.Məsələn, fayl xidmətləri,çap xidmətləri və.s.  Şəbəkənin klientləri öz 

işlərində  şəbəkə  əməliyyat sistemlərinə arxalanırlar. Windows Server ilə  işləyən serverlərin kliyent kompyuterlərində 

müxtəlif əməliyyat sistemləri ola bilər. 

Windows Server yeganə şəbəkə ƏS-i deyil. Hətta ola bilər ki, qonşu şöbələrdə müxtəlif şəbəkə ƏS-ləri işləsin. Əvvəllər 

müxtəlif platformalarda olan şəbəkə  ƏS-ləri bir-birilərini görə bilmirdi. Artıq bu problem aradan qaldırılıb. Bir-birini 

görmək üçün, yəni, yanaşı işləmək üçün lazımlı alətlər şəbəkə ƏS-lərində vardır. Məs: Windows Server ƏS-ində Nowell 

NetWare şəbəkə ƏS-i üçün olan alətlərə baxaq:  

Directory Services Manager for Netware (DSMN) – NetWare – kataloq xidmətlərinin dispetçeri: bu alət NetWare 

serverlərin qeydiyyat yazılarını Windows Server domeni ilə sinxronlaşdırmağa imkan verir. DSMN – istifadəçi və qrupların 

qeydiyyat yazılarının idarəetməsinə aid kataloq xidmətlərin imkanlarını Windows Server-dən NetWare serverlərə artırır. 

Həm Windows Server, həm də NetWare serverə daxil omağa hüququ olan istifadəçinin və qrupların qeydiyyat yazıları ilə 

mərkəzləşmiş idarəetmək olar. Hər bir istifadəçinin daxil olma hüququ olan bütün serverlərdə hansı  şəbəkə  ƏS-lərinin 

onlarda işləməsindən asılı olmayaraq bir parol olur. Özü də, bütün serverlərdə parol sinxronlaşdırılmış qalır. Bu proses – 

ikitərəflidir. Bütün istifadəçiləri və qrupları NetWare-dən Windows NT-yə köçürnək olar və  əksinə. Beləliklə, birləşmiş 

şəbəkələrin resurslarına daxil olmağı – idarə etmək olar.  

Sinchronization Manager (Sinxronlaşdırma dispetçeri) – Bu proqramın köməyilə NetWare – kataloq xidməti 

dispetçerinin inzibatlaşdırılması (administrasiyası) keçirilir: Açılan pəncərənin başında daxil oladuğunuz domenin adı 

göstərilir. Pəncərənin özündə bu domendə olan NetWare – serverlərin siyahısını görmək olar. Işarə (qoyulmuş nişan) – 

serverin sinxronlaşıb-sinxronlaşmadığını göstərir. Ümumiyyətlə, burada bir neçə variant ola bilər:  Windows NT 

klientlərinin NetWare şəbəkələrinin resurslarını istifadə etmək imkanının olması üçün Nowell – müəyyən proqram təminatı 

təklif edir. Bu proqram təminatlarından birini quraşdırdıqdan sonar – kompüter həm Windows NT Serverin, həm də 

NetWare-nin klienti ola bilər. Bundan başqa Windows NT klienti - Windows NT Serverdə qurulan – NetWare serverin 

disklərini NetWare şlyuz xidməti (NetWare Gateway Service) vasitəsilə əldə edə bilər.  

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Windows Server ƏS-inin tərkibinə  həm də Apple Macintosh kimi xidmətlər də 

daxildir.  

Əlbəttə, şəbəkədə həmişə hər şey öz qaydası ilə getmir və hərdənbir müəyyən problemlər ortaya çıxır, şəbəkənin işində 

nasazlıq yaranır. Belə hallarda, nasazlığın səbəbinin tapılması və aydınlaşdırılması məhz şəbəkə administratorunun üzərinə 

---