Microsoft Word Materiallar Full

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

105 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

12.  mütənasib bölməyə aid məsələlər; 

13.  həndəsi məzmunlu məsələlər; 

14.  əvəzetmə yolu ilə məchullardan birini kənar etməklə həll olunan məsələlər; 

Yuxarıda  göstərdiyimiz məsələ növlərindən başqa, məntiqi xarakterli məsələlər də vardır. 

Məntiqi xarakterli məsələlər riyazi təfəkkürün inkişafında və riyaziyyata olan həvəsin canlanmasında mühüm rol 

oynayır. 

Digər bir məsələ növü isə təcrübi məzmunlu məsələlərdir. Biz riyaziyyatda təlimin həyatla bağlanması dedikdə bu elmin 

əməli və  tətbiqi məzmununun açılması  və aydınlaşması başa düşürük.  Riyaziyyat təliminin həyatla  əlaqələndirilməsində 

təcrübi məzmunlu məsələlər mühüm yer tutur. Buna görə  də istər dərslik, istərsə  də  məsələ kitablarında belə  məsələlərə 

geniş yer verilir. Təcrübi məzmunlu məsələlərin həlli zamanı  şagirdlər hesablama ilə yanaşı, qurma,  ölçmə, cədvəl 

hazırlama və s. işlərlə  də  məşğul olurlar. Bundan əlavə  təcrübi məzmunlu məsələlər  şagirdlərə  həyatın müxtəlif  

sahələrindən maraqlı məlumat verməyə də geniş şərait yaradır. [4, s. 164] 

Müəllim bəzən təcrübi məzmunlu məsələlərin düzgün seçilməsində çətinlik çəkir. Çalışmaq lazımdır ki, həll edilən belə 

məsələlər real, riyazi cəhətdən məzmunlu, şagirdlərinsəviyyəsinə uyğun və maraqlı olsun.  

Hesab məsələlərinin həlli metodikası haqqında məlumat vermək üçün əsasən mürəkkəb məsələləriun həllinə baxaq. 

Mürəkkəb məsələlərin həllində əsasən dörd mərhələ vardır: 

1.  məsələnin məzmununun mənumsənilməsi; 

2.  məsələnin təhlili və həll planının qurulması; 

3.  məsələnin həlli; 

4.  həllin düzgünlüyünün yoxlanması. 

Birinci mərhələdə  məsələ bir və ya bir neçə  dəfə müəllim yaxud şagird tərəfindən diqqətlə oxunur. Ola bilər ki, 

məsələni hər  şagird öz kitabından müstəqil surətdə oxusun. Nəticədə  şagirdlər məsələnin  əsas məzmununu başa düşməli, 

yəni məsələdə verilənləri və axtarılanları aydın təsəvvür etməlidirlər. Bəzi məsələdəki bu və ya digər istilahın  şagirdlərə 

tanış olmaması məsələ məzmununun başa düşülməsinə mane olur. Belə anlayışları izah etmək və lazım gəldikdə hətta əyani 

vəsaitin köməyi ilə göstərmək lazımdır. Məsələnin  şərti mənimsənildikdən sonra onun şərtini qısa olaraq lövhədə  və 

dəftərlərdə yazmaq lazımdır. Bu məsələnin məzmunun yadda qalmasına kömək etməklə  bərabər, məsələnin həll planının 

qurulmasını da asanlaşdırır.Qeyd etmək lazımdır ki, məsələnin şərtini qısa yazmaq həmişə asan olmur. Bəzi məsələlər üçün 

çertyoj, sxem və ya şəkil çəkilməsi  həllin asan başa düşülməsinə kömək edir.  

İkinci mərhələdə  məsələ sadə  məsələlərə ayrılır və bunların həll ardıcıllığı müəyyən olunur. Başqa sözlə  məsələnin 

həll planı tərtib olunur. Bu mərhələdə iki üsuldan istifadə etmək olar: 

1.  sintez üsulu; 

 

2.  analiz üsulu. 

Bu iki üsulun vəhdət təşkil etdiyi məsələ həllində də aşkar görünür. Beləki, məsələnin sintez üsulu ilə həlli kor-koranə 

olmur və biz bu halda axtarılan kəmiyyəti nəzərdə tutaraq fikrimizdə analiz üsulundan istifadə edirik. Məsələni analiz üsulu 

ilə həll etdikdə isə biz məsələnin həll yolunu müəyyən edir, sonra sintez üsulundan istifadə edərək tələb olunan kəmiyyəti 

tapırıq. Ona görə  də demək olar ki, məsələ  həlli zamanı  əslində  həmişə anali-sintez üsulundan istifadə edirik. Məsələnin 

sintez üsulu ilə həlli şagirdlər üçün daha asandır (xüsusən çevrilmiş məsələlərdə), lakin bu halda, xüsusilə şagird məsələni 

sərbəst həll etdikdə, müxtəlif səhv və nöqsanlar ola bilər. Məsələ analiz üsulu ilə həll edildikdə mühakimə uzun və bəzən 

yorucu  (lakin etibarlı) olur. Buna görə də şagirdlər həlli mənimsəməkdə çətinlik çəkirlər. Çalışmaq lazımdır ki, şagirdlər 

hər  iki üsuldan  istifadə etsinlər.  

Aydındır ki,  şagirdləri analiz üsulundan istifadə etməyə  tədricən hazırlamaq lazımdır. Bu halda əvvəlcə iki sadə 

məsələyə ayrılan məsələlərdən başlamaq, həm də bu məsələləri sintez üsulu ilə həll etdikdən sonra onların analiz üsulu ilə 

həllinə keçmək lazımdır. Qeyd edək ki, bu işlə təsadüfdən-təsadüfə deyil, müntəzəm məşğul olmq lazımdır.  Aşkardır ki, bu  

mərhələlərdən sonra məsələnin həll edilməsi və həllin düzgünlüyünün yoxlanılması böyük çətinlik törətmir.  

Yuxarıda biz hesab məsələlərindən başqa, qurma və isbat məsələlərinin də adını  çəkmişdik.  Qurma məsələsi dedikdə 

tələb olunan fiquru yalnız xətkeş və pərgardan istifadə etməklə qurmaq tələb olunan məsələlər başa düşülür. Aydındır ki, bu 

növ məsələlərə daha çox həndəsədə rast gəlinir.  Qurma məsələlərinin həll prosesini aşağıdakı mərhələlərə bölmək olar: [4, 

s. 165] 

1.  həllin axtarılması; 

2.  həllin əsaslandırılması; 

3.  qurmanın yerinə yetirilməsi; 

4.  həllin tətbiqi. 

Bu mərhələlər içərisində ikinci mərhələ -həllin əsaslandırılması xüsusi əhəmiyyətə malikdir.  

İsbat məsələlərindən  həm cəbr, həm də  həndəsə kursunda geniş istifadə olunur. Bu məsələlin həllində  də  əsasən 

analiz-sintez üsulu tətbiq olunur.   

---