Microsoft Word Materiallar Full

 

KÖŞƏ YAZILARININ DİL VƏ ÜSLUB XÜSUSİYYƏTLƏRİ 

 

Fərid İBRAHİMLİ 

Qafqaz Universiteti  

[e-mail] 

 

Yeni media nədir və özündə hansı  təzahürləri birləşdirir? Yeni media daha çox texnoloji yeniliklərdən istifadədə, 

informasiyanın ötürülməsində yeni metodlardan istifadə  və informasiya alanın (oxucunun) informasiya mübadiləsinə 

birbaşa təsiri kimi  başa düşülür. Yeni texnologiyalardan istifadə ilə yanaşı janrların inkişafına, xarici mətbuat ənənələrinin 

mənimsənilməsinə təsadüf edilir. Respublikamızda yeni media tarixinin başlanması dövlət müstəqilliyimizin bərpası ilə sıx 

bağlıdır.  

Yeni media janrları,  əsasən, vətəndaş jurnalistikasının inkişafı ilə bağlıdır. Belə ki, vətəndaşların informasiya 

mübadiləsində yaxından iştirakı, vətəndaşın müxbir missiyasını daşımaq kimi ictimai yükünün olması  vətəndaş 

jurnalistikasının  əsasını  təşkil edir. Vətəndaş peşəkar jurnalistikaya bloqqerliklə, sosial şəbəkələrlə, fotomüxbirliklə daha 

çox dəlil və sübutlar verir. Vətəndaş jurnalistikası dil baxımından da, peşəkar jurnalistika dilindən az və ya çox dərəcədə 

fərqlənir. Çünki bu işlə məşğul olanların hamısı eyni ixtisasın sahibləri deyil. Buna görə də, dillərində olan fərqliliklər yeni 

media janrlarının fərqləndirici dil xüsusiyyətlərinin yaranmasına səbəb olur. 

Müəllif yazıları,  şərhlər indi öz yerini köşə kimi tanıdığımız yazılara verir. Xarici medianın,  əsasən də, Türkiyə 

mediasının ölkə mediasına təsiri nəticəsində yeni janr kimi köşə  mətbuatımıza daxil olmuşdur. Köşə yazılarında dil daha 

çox mesajvermə, həyəcana gətirmə, oxucunu hərəkətə keçirmə istiqamətində istifadə edilir. Azərbaycan mətbuatında köşə 

janrı tam sabitləşməmiş formadadır. Həmçinin bu janr müstəqil tədqiqata da cəlb olunmamışdır. Mətbuatımızda dil 

baxımından ən zəngin janr olduğu üçün köşə yazılarının tədqiqata cəlb edilməsi elmi əhəmiyyət kəsb edə bilər. Azərbaycan 

ədəbi dilinin inkişafında KİV-lərin rolu danılmazdır. Milli mətbuatımızın banisi Həsən bəy Zərdabi mətbuatın dil və 

mədəniyyətimizə  təsirini bu cür qiymətləndirmişdir: “Dil bir şeydir ki, onu söz halında saxlamaq mümkün deyil. Elə ki, 

qaranlıq otağın qapısı açıldı, qeyri tayfalar ilə gediş-gəliş artdı, artıq şeylər ələ gəldi və adətlər dəyişildi, təzə sözlərin qədəri 

günü-gündən artacaqdır, belə sözlərin artmağının dilə zərəri yoxdur, xeyri var. Çünki o sözlər tərəqqi etməyə səbəb olurlar. 

” (Qəzet dilinin leksikası, səh 22, İsmayıl Məmmədov). Həsən bəy Zərdabi yazdığı kimi olan dil və  mədəniyyət 

inteqrasiyası mətbuatın fəal iştirakı ilə olur. Öncə sözlər KİV-lərdə ümumişləklik səviyyəsi qazanır və sonradan ədəbi dilə 

keçir. 

Köşə yazıları mətbuatımıza daxil olarkən artıq mətbuatımızda təbii qaynaqlar var idi. Köşə yazılarından əvvəl müəllif 

yazıları, redaktor seçimi (kalonka redaktora) başlıqları altında spesifik, yəni xəbər yazılarından fərqli  şərh yazıları da 

mətbuatımızda müvcud idi. Satirik dilin inkişafı, “Molla Nəsrəddin” izinin mövcudluğu köşə yazıları üçün əlverişli mühit 

yaratdı. Türkiyə mətbuatında olan köşələrin dilindən də kəskin fərqlənən köşə dili və köşə leksik-semantik sistemi yarandı. 

Molla Nəsrəddin jurnalının Təbrizdə çıxan 3-cü nömrəsində Dəli imzası ilə dərc olunmuş “Qız tərbiyəsi” felyetonundan bir 

nümunəni dil xüsusiyyətləri baxımından təhlil etməklə köşə yazısı nümunələri ilə müqayisə etsək, dil və üslub baxımından 

---