Microsoft Word Materiallar Full
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 18,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
205
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan bağlı əlamətini bildirir. Burada əşyanın elə əlaməti nəzərdə tutulur ki, o özlüyündə hərəkət mənası da daşıyır və ya əksinə eyni zamanda həmin hərəkət başqa bir cəhətdən müəyyən bir predmeti, əşyanı, subyekti də əlamətləşdirmiş olur. Əgər
olacaqdır. Lakin buna baxmayaraq ağlayan sözündə felliyin daha güclü olduğunu, onun hərəkət, hal-vəziyyət məzmunu daşıdığını da inkar etmək olmaz. Yəni, burada felin təsdiq formada işlənməsi, təsirsiz olması, məlum növdə işlənə bilməsi şagirdlərə başa salınmalıdır. Felin təsriflənməyən formalarının hər biri demək olar ki, felə aid eyni xüsusiyyətləri daşıyırlar. Buna görə də şagirdlərə bu qrammatik kateqoriyaların bəzi xüsusiyyətlərini daşıdığı nitq hissəsinə aid əlamətlərini öyrətmək lazımdır. Bunu nəzərə alaraq feli sifətin felə aid aşağıdakı əlamətləri üzərində iş aparılmalıdır: 1. Feli sifət də sifət kimi aid olduğu ismin əvvəlində gələrək onun əlamətini bildirir. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, sifət əşyanın daimi hərəkətini bildirdiyi halda, feli sifət əşyanın hərəkətlə ifadə olunmuş müvəqqəti əlamətini bildirir. 2. Sifət kimi feli sifətlər də necə? nə cür? hansı? suallarına cavab verir. 3. Cümlənin təyini olaraq aid olduğu sözə yanaşma əlaqəsi ilə bağlanır. Qeyd etmək lazımdır ki, məna və formalaşma xüsusiyyətlərinə görə dildəki feli sifətlər 4 qrupa bölünür Birinci qrupa felin heç bir zaman və şəkil kateqoriyası ilə uyğunluğu olmayan, həm təsdiq həm də inkar da işlənə bilən -an 2 şəkilçili feli sifətləri (üzən, gülən, ağlayan), ikinci qrupa felin keçmiş və gələcək zamanları ilə əlaqədar olan, felin nəqli keçmiş, qəti gələcək və qeyri-qəti gələcək zaman məfhumlarını özündə saxlayan, -mış 4 , -ar
2 , -acaq
2 şəkilçiləri vasitəsi ilə əmələ gələn feli sifətləri (yazmış, görüləcək, gülər), üçüncü qrupa felin vacib və lazım şəkilləri ilə əlaqədar olan, zaman etibarı ilə ən çox gələcək zaman təsəvvürü yaradan və malı 2 şəkilçisi vasitəsi ilə əmələ gələn feli sifətləri (içməli, baxılmalı, yeyilməli), dördüncü qrupa isə -dıq 4 şəkilçisinə bütün şəxslər üzrə mənsubiyyət şəkilçilərinin artırılması ilə düzələn feli sifətləri (baxdığım, gəzdiyin, yediyi) daxil etmək olar.Tədris prosesində feli sifətin bu xüsusiyyətləri nəzərə alınmalı, dərs prosesində qrammatik çalışmalarla müqayisəli iş aparılmalıdır. Göründüyü kimi, feli sifətlər daha çox felin şəkil şəkilçiləri ilə ortaqlıq təşkil edir. Şagirdlərə izah etmək lazımdır ki, bu şəkilçilər vasitəsi ilə düzələn feli sifətlər sifət kimi ismin əvvəlində gəldiyi halda, şəkil şəkilçiləri cümlənin sonunda gəlib, cümlənin xəbəri olur. Bununla yanaşı feli sifətin necə? nə cür? hansı? suallarına, şəkilçi cəhətdən onunla ortaq görünən fel şəkillərinin isə təsriflənən felin sualları olan nə etmişdir? nə edəcək? nə edəsidir? suallarına cavab verdiyi izah edilməlidir. Tədris prosesində onu da qeyd etmək lazımdır ki, feli sifətlər bəzən feldən düzələn sifətlərlə qarışıq salına bilir. Onları fərqləndirmək üçün sözün təsdiq və inkarda işlənib işlənə bilmədiyini yoxlamaq lazımdır. Belə ki, əgər söz inkarlıq şəkilçisi ilə işlənə bilirsə feli sifətə, işlənə bilmirsə feldən düzələn sifətə aid ediləcəkdir. Müəllim şagirdlərə izah etməlidir ki, bütün fərqli cəhətlərinə baxmayaraq felin təsriflənməyən formalarını, bir sıra xüsusiyyətlərini daşıdığı nitq hissəsinə aid etmək olmaz. Çünki felin bu kateqoriyası felə məxsus ən vacib xüsusiyyətləri özündə saxlayaraq, hərəkət bildirir, təsdiq və inkarda işlənir, təsirli və təsirsiz olur və ümumi olaraq zaman məfhumu ifadə edir. Bir-birindən fərqli semantik cəhətlərə, morfoloji əlamətlərə, sintaktik vəzifələrə malik olan bu kateqoriyaları bir-birinə yaxınlaşdıran da məhz onların daşıdığı fel əlamətləridir.
Yüklə 18,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|