Microsoft Word Materiallar Full

 

 

     ORXON-YENİSEY ABİDƏLƏRİNDƏKİ TOPONİMLƏRİN STRUKTUR 

 

 

 

 

    SEMANTİK XÜSUSİYYƏTLƏRİ 

 

Ramilə XOSROVOVA 

Bakı Slavyan Universiteti 

[e-mail] 

Orxon-Yenisey abidələrinin xüsusi leksikasının mühüm bir hissəsini onomastik vahidlər təşkil edir. Abidədəki xüsusi 

adlar müəyyən anlayışlarla bağlı meydana çıxmışdır.  Ən qədim dövrlərdə  şəhərə, böyük yaşayış  məntəqələrinə, yaxud 

sərkərdə və dövlət başçılarına ad verərkən böyüklük, alilik, müdriklik anlayışlarına müraciət edilmiş, bununla da şəhər və ya 

şəxsin dövlətdəki, cəmiyyətdəki mövqeyi adla ehtiva olunmuşdur.  

Onomastikanın yer adlarını öyrənən sahəsi toponimikadır. Öz obyektinin çoxtərəfliyi, və zənginliyi ilə əlaqədar olaraq 

toponimika müxtəlif yer adlarını öyrənir. Orxon- Yenisey abidələrində  işlənmiş toponimlər öz rəngarəngliyi leksik- 

semantik xüsusiyyətləri ilə seçilir. Orxon- Yenisey abidələrində həm etnosun adı, həm də coğrafi obyektin adı çox vaxt bir 

onomastik vahidlə ifadə olunurdu. Məs: Tabğac, Bök eli, Kasar və s. 

Orxon-Yenisey abidələrindəki toponimləri aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: 1. Oronimik səciyyəli yer adları- 

Orxon-Yenisey abidələrindəki onomastik leksikanın toponimik layının xeyli hissəsini oronimik toponimlər təşkil edir. 

Buraya dağ, dərə, təpə, düz yer adları daxildir. “Tağ”- həm müstəqil, həm də toponimlərin tərkibində çıxış edir. Məs: Ek 

tağ, Kögmen tağ, Tüngər tağ  və s. Tərkibində kapığ  və  şan coğrafi terminli toponimlər: Temir kapığ, Altun şan və s.  

Tərkibində kuz, çöl, yazı  oronim nomenli toponimlər: Çuğay kuz, Yarış yazı, Tün yazı və s. 

2. Etnonimik səciyyəli yer adları- tayfa, qəbilə adlarının  əsasında yaranmış toponimlər onomastik sistemdə 

etnotoponimlər adlanır. Bu toponimlərə abidədəki Kasar, Kara buluk kimi sözləri göstərmək olar.  3. Hidronimik səciyyəli 

yer adları- təbii və süni su obyektlərinin adıdır. Hidronimlər  əsasında yaranan toponimlər onomastik sistemdə 

hidrotoponimlər adlanır. Məs: Kara göl, Yaşıl ügüz, Yar ügüz, Ertis, Yabaş, Tayğan göl, Yula köl, Tayğan köl və s. “Baş” 

nomenli hidronomik toponimlərə Tezbaşı, Keyebaşı və s. daxildir. 

4. Oykonimik səciyyəli yer adları- Orxon-Yenisey abidələrindəki yaşayış  məntəqələrinin adını bildirir. “Balık” 

nomenli oykonimik toponimlər- Orkun balık, Suğçu balık, Toğu balık və s. Bu söz Orxon- Yenisey abidələrində yalnız “ 

şəhər” mənasını ifadə edib. “Kurğan” nomenli toponimlərə- Amğa Kurğanı aid etmək olar. 

---