Microsoft Word Materiallar Full

 

MEHMET ÂKİF’İN ŞİİRLERİNDE MECÂZLAR 

 

Setter DURMAZ, Aygün HÜSEYNOVA 

Qafqaz Üniversitesi 

[e-mail], [e-mail] 

 

Mehmet Âkif Ersoy, Türk medeniyet ve edebiyat tarihinin yetiştirdiği büyük şahsiyetlerden biridir. Bir hikmet ve 

tefekkür şâiri olan Âkif, her şeyden önce toplumcu bir şâirdir; cemiyetin dertlerini yüklenmiş kudretli bir aydındır. 

“Safahat”, Mehmet Âkif’in şiirlerini topladığı yedi kitaplık külliyatın adı olup, Türk edebiyatında en çok okunan 

eserlerdendir. Külliyatı oluşturan yedi kitabın ilki “Safahat” adını taşır. Diğerleri ise “Süleymaniye Kürsüsünde”, “Hakkın 

Sesleri”, “Fatih Kürsüsünde”, “Hatıralar”, “Âsım” ve “Gölgeler”dir. 

Mehmet Âkif’in kolayca yazılıvermiş izlenimi veren şiirleri, aslında biçime dair titiz bir tutumun örnekleridir. Âkif, 

sanatı, toplumun aydınlatılmasında güçlü bir müessese olarak görmekle birlikte, fikirlerini simgesel ve coşkun bir ifadeyle 

nazmetmiş; mecâzlar yoluyla kelimelere yeniden hayat kazandırmıştır.   

Lügatte, “Bir mekândan başka bir mekâna geçmek” mânâsındaki “cevâz” kökünden türetilmiş olan mecâz; terim 

anlamı olarak, bir sözü, bir ilgi veya benzetme sonucu gerçek anlamının dışında kullanma sanatıdır. Kaynaklarda mecâza 

dayalı sanatların belli başlıları arasında teşbîh, istiâre, mecâz-ı mürsel, kinâye, teşhîs ve intâk zikredilir. Sözlükte, 

“benzetme” demek olan teşbîh; edebiyatta, aralarında bazı özellikleri açısından ilgi bulunan iki unsurdan nitelik bakımından 

güçsüz olanı, güçlü niteliklere sahip olan diğer unsura benzetmek şeklinde tanımlanır. Sözlük anlamı “ödünç, eğreti alma” 

olan istiâre ise, edebiyatta; bir kelimenin anlamını, geçici olarak başka bir kelime hakkında kullanma sanatıdır. Mecâz-ı 

mürsel de, bir sözü, gerçek anlamından başka bir anlamda ve benzetme amacı gözetmeden kullanma sanatıdır. Bu sanatla, 

genellikle parça belirtilerek bütün, bütün belirtilerek parça; genel vurgulanarak özel, özel vurgulanarak genel vs. kastedilir. 

Kinâyeye gelince, bir kelimeyi gerçek anlamının dışında benzetme gayesi gütmeden ve engelleyici ipucu olmadan mecâzlı 

anlamda kullanmadır. “Kişileştirme” anlamındaki teşhîs ile “konuşturma” demek olan intâk da, insana ait özelliklerin, diğer 

varlıklara mal edilmesiyle gerçekleştirilen mecâzlı anlatım özelliği taşırlar.  

Mehmet Âkif, şiirlerinde, mecâz sanatlarını olağanüstü bir kabiliyetle kullanmıştır. Aşağıda verilen örnekler, Âkif’in 

şiirlerinde, mecâz sanatlarının ne derecede başarıyla uygulandığının bir göstergesidir.  

Âkif, “Hakkın Sesleri”nde beşeriyeti hızla akıp giden büyük bir nehre benzetmiştir: “Coşkun, koca bir sel gibi, dâim 

beşeriyyet, /Müstakbele koşmakta verip seyrine şiddet...” Nehrin zaman içindeki akışıyla beşeriyetin tarih içindeki akış seyri 

arasında benzerlik kuran Âkif’in bu teşbîhinde, milletler de bu nehre bağlanan ırmaklardır: “Akvâm o büyük nehre katılmış 

birer ırmak../Elbet katılır.. Hangisi ister geri kalmak?” 

---