Microsoft Word Materiallar Full

KAMAL ABDULLANIN “YARIMÇIQ ƏLYAZMA” ƏSƏRİNİN DİLİ 

 

Ceyran MURADOVA 

Qafqaz Universiteti 

[e-mail]

 

 

Filologiya elmləri doktoru, professor, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü olan Abdullayev Kamal 

Mehdi oğlu və ya Kamal Abdulla müasir Azərbaycan  ədəbiyyatında yer tutan sənətkarlarımızdan biridir. Onun 

qorqudşünaslığa aid yazdığı  “Gizli Dədə Qorqud” , “Sirriçində dastan və yaxud Gizli Dədə Qorqud – 2”, “Mifdən Yazıya 

– Gizli Dədə Qorqud” adlı kitablar nəşr etdirmişdir. Ən məşhur əsəri isə bütün dünyada tanınan, dünyanın bir çox dillərinə 

tərcümə edilən “Yarımçıq Əlyazma” əsəridir.  

Əsərin dili sadədir, çünki o, xalq danışıq dili zəminində yaranmışdır. Oğuz elinin həyatında baş verən, təsəvvürlərdə 

yaşayan hadisələr xalqın başa düşəcəyi bir dildə nəql edilir. əsərin dilində arxaizmlərdən istifadə edilmişdir, çünki həmin 

arxaizmlər vasitəsilə o dövrə sanki bir səyahət edilir. Məsələn; öksüz-yetim ( - Qazan, ay Qazan, - dedi. Boğazca yazıq, 

fəqir bir arvaddı. Anadı. Kimsəsiz qarıya döndü getdi. Bircəcənə oğlu vardır, o da atasız, öksüz... deyirəm...) (s.195); dan-

danışıq – söz-söhbət ( -indi, bəylər, siz söyləyin. Nə edəlim, nə yapalım? Dan-danışaq. Nə dersiniz?.. Qazan bunları deyib 

susdu, yum verdi.) (s.169); var – get ( Qılbaş, var, zavallı quşcuğazı tikəndən al, - Bayındır xan bu sözləri çox yavaşdan 

dedi.) (s.23) ətmək-çörək (mən öz ətməyimi qılıncımla, itaətimlə qazanmışam.)(s.178) və s.  

Əsərdə xalqın mifik dünyagörüşünü əks etdirən obrazlara da rast gəlinir. Məsələn; Təkgöz ( Göz dedim, yenə məlun 

Təkgöz yada düşdü. ), Nur daşı ( Məni uyquya verən Nur daşının dumanı oldu, Beyrəyin vaqeələrini mənə görümlü edən də 

dəxi o oldu. ) (s.70) , Xızr ( Zaman keçdikcə Xızr sadağa olduğuma daha çox oxşamaga başlayırdı. ) və s.  

Əsərdə zoonimlərə də rast gəlinir. Məsələn; it, qoyun, sürü, at, davar, keyik, cüyür və s. “Yarımçıq Əlyazma” əsərində 

qeydə alınmış  Bəraqcuq it adı verilmişdir. Bu da tədqiqatçılar arasında fikir ayrılığına səbəb olmuşdur.  Əsərdə  oğuz 

qadınları mərd, hünərli, halal qadınlar olmuşlar və “Qırx oynaşlı Fatma” onlar arasında istisna təşkil edir.  

Əsərin təsirli çıxması və süjet xəttinin maraqlı olması üçün atalar sözü və məsəllərdən istifadə olunur. Məsələn; Tək 

əldən səs çıxmaz, bir daş altda bir daş üstdə,gözdən uzaq olmuşdu, könüldən iraq, məsləhətli don gen olar, halva – halva 

dersən, ağız şirin olmaz və s.  

Əsərin dili zəngin sinonimliyə malikdir. Sinonimlər təkrarları aradan qaldırmaqla yanaşı poetik mənanın 

parlaqlaşmasına, konkretləşməsinə  də kömək edir. Məsələn ; var – get ( Var, onu al tikənlərin içindən, uçsun getsin, 

yaşasın. çün vəsiyyət etmişdi, mənə azadlıq vermişdi, buraxdılar, hara istərsən get dedilər.), qafa – baş ( 0 qafa ki, səndə 

var , şərabın itisinə  də dözər.) , ər - ərən - yigit, küçücük ölüm –uyqu –yuxu- gözümüzün acısını  çıxartmaq ( arada bir 

Bayındır xanı küçücük ölüm tutdu, uyquya getdi, mən də  Qılbaş da başımızı  hərə bir tərəfə atıb elə Xan otağındaca 

gözümüzün acısını çıxardıq. ) , əhvalat -qəziyyə -vaqeə ( uzun bir qəziyyədir mənim qəziyyəm.), söz –laf -kəlmə ( İgidlər 

sözsüz – kəlməsiz, baş endirib getdilər tövlədən iki at çıxarıb mindilər, Qaradarvazadan çıxıb çaparaq gözdən itdilər. – O 

nə söz, nə laf?!), şaşırdım – təəccüb içində qaldım, Tanrı – Allah  ( Yavaş, Tanrı eşqinə, yavaş, nədi sənin sözün? Nəyə 

gəldin sən? – Lələ, sənsən ki varsan, ta özünü sən Allahın, gizlətmə. ), tufan – təlatüm ( Sonrası isə görəcəyimiz kimi əsl 

tufan, təlatüm qopardı.) (s. 25)  və s.  Əsərin dilində  fərqli söz birləşmələrindən istifadə olunmuşdur. Məsələn; mənim 

qəribəm, mənim qədərinə, küçücük ölüm və s.  

Əsərin postmodernist üslubda yazıldığı daha çox maraq doğurur.  əsərdə olan fraqmentarlıq, qeyri- müəyyənlik, 

sonluğunun olmaması və s. bu kimi məziyyətlər onun həqiqətəndə postmodernist olduğunu göstərir.  

---