Microsoft Word Materiallar Full

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

246 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

Azərbaycan xalq dilinin leksik və qrammatik vahidlərinə maksimum poetik don geyindirən, Azərbaycan dilini fars və ərəb 

dilləri ilə rəqabətə sövq edən və bu rəqabətdə Azərbaycan-türk dilinə uğurlar qazandıran, xalq danışıq dili sözlərini poetik-

fəlsəfi mənalarla zənginləşdirən ilk böyük filosof şairdir. O, ilk dəfə bu yolla ana dilli şeirimizin üslubi imkanlarını 

genişləndirmiş, ilk dəfə olaraq qlobal şəkildə Azərbaycan – türk sözünə - Azərbaycan  şeirinə  fəlsəfi mahiyyət vermiş, 

“Azərbaycan  ədəbi dilinin elmi-fəlsəfi səviyyəsini təmin etmiş” (T.Hacıyev) və beləliklə  də, Azərbaycan fəlsəfi 

poeziyasının banisi olmaqla, Azərbaycan ədəbi dilində elmi-fəlsəfi fikrin ilk kamil nümunələrini yaratmışdır. Bununla da, 

Azərbaycan elmi-fəlsəfi qolunun istiqamətini formalaşdırmışdır. 

Nəsiminin yaradıcılığı dil baxımından iki istiqamətdə inkişaf etmişdir. Birinci istiqamət onun xalq ruhunda, milli 

sözlərlə  zəngin  şeirlərindən ibarətdir.  İkinci istiqamət isə onun fəlsəfi  şeirlərinin dilidir. Nəsiminin fəlsəfi dili olduqca 

mürəkkəb və qəliz bir dildir. Bu dili anlamaq və çözmək elə də asan deyil. Bu dili anlamaqçün onun hürufi ideyalarını, ilahi 

eşqini, insana verdiyi dəyəri dərk etmək vacibdir. Əks halda Nəsimi dili möhürlü bir xəzinə olaraq qalacaq və onu açmaq 

mümkün olmayacaqdır. 

Nəsiminin bədii yaradıcılığında  ədəbi dilin əsas vasitələrindən sayılan müxtəlif semantikalı söz-şeirlərinin geniş 

mənada işlədilməsi XIII-XIV əsr Azərbaycan  ədəbi dilinin milli səviyyəli söz-terminlərlə  zənginləşməsində böyük rol 

oynamışdır. Şairin müxtəlif elmi biliklərlə əlaqədar işlətdiyi sözlər. Məsələn: təbiət elmi ilə bağlı; yaz, bahar, torpaq, xak, 

baş (yara), bağır (cigər), pambıq, göz, bəbək, bulud və s. Hərblə bağlı: ləşkər, çəri, meydan, bölük, ox (tir) və s. Dini 

inamlarla bağlı: Tanrı (Çələb), yaradan (Allah), uçmaq (cənnət), tamu (cəhənnəm), mömin, fəna, Quran, qiblə, namaz və s. 

İslam dini ilə əlaqədar olaraq işlənmiş dini söz və terminlərin seçilib işlənməsində ərəb dili və onun leksik vasitələri əsas 

mənbə olsa da, şair əsərlərində türk mənşəli sözlərə də geniş yer vermişdir. 

Nəsimi hürufizmin ən mübariz təbliğatçısı kimi bütün Yaxın və Orta şərq ölkələrini gəzmiş, qurbanı olduğu 

məsləkinin – hürufizm təriqətinin və onun lideri Şeyx Fəzlullah Nəiminin ictima-siyasi görüşlərini təbliğ etmiş, Azərbaycan 

mədəniyyəti tarixində ilk böyük şair kimi şərqin üç aparıcı dilində - ərəb, fars və Azərbaycan türkcəsində  şedevrlər 

yaratmışdır. Nəsimi öz xalqını dünyada var olan elmi biliklərlə silahlandırmaq missiyasını yerinə yetirmişdir. Bunun üçün 

böyük şair Azərbaycan dilinin sintaktik quruluşu qəliblərindən – söz birləşmələrindən, sadə və mürəkkəb cümlə tiplərindən 

mübariz şəkildə istifadə etmişdir. Nəsimi dilində bir qrup saylar da vardır ki, bunlar xalqın milli təfəkküründə heç bir fəlsəfi 

məna kəsb etməməsinə baxmayaraq, böyük şair bu saylara fəlsəfi don geyindirmiş, hər birinin  fəlsəfi mənasını açıqlamış, 

qəzəllərində məharətlə istifadə etmişdir. 

Nəsimi aləmində  İnsan dünyanın maddi və  mənəvi mövqeyindədir. Bütün bunlar Nəsiminin tapındığı hürufi 

ideyalogiyasının  əsasını, rüşeymini təşkil edirdi. Çünki hürufizmdə Allahın təbiətdə,  əşyada, sözdə, xüsusən  İnsanda 

təcəssümü əsas hesab edilmişdir.Nəsimi bir hürufi şair kimi İnsanı yüksək qiymətləndirmiş, onu yer üzünün – bütün mənəvi 

və cismani aləmin ən kamili hesab etmişdir.  

Şairin fəlsəfi dili olduqca mürəkkəb bir dil olsa da, daim maraq doğurmuş,  əsrlərdir ki, hələ  də tam şəkildə 

öyrənilməmiş və daim tədqiqata ehtiyac duyulmuşdur.