Microsoft Word Materiallar Full

 

ƏDƏBİYYATDA MİFOLOGİZM  

 

Ülkər AĞAKƏRİMOVA  

Azərbaycan Dillər Universiteti 

[e-mail] 

 

Mifologizm XX əsr ədəbiyyatının xarakterik hadisəsi, eyni zamanda badii priyom və bu priyomun arxasında dayanan 

dünyaduyum tərzi idi. O, həm dramaturgiyada, həm poeziyada, həm də romanda öz təzahürünü tapırdı. Sonuncuda yeni 

mifologizmin spesifikası özünü daha bariz şəkildə göstərir. Çünki ötən  əsrdə dram və lirikadan fərqli olaraq roman 

mifləşdirmədən kənarda qalırdı. Bu fenomen daha çox XIX  əsrin ənənəvi tənqidi realizmindən uzaqlaşma və klassik roman 

şəklinin yaradılması dövründə çiçəkləndi. Mifologizm özlüyündə  tənqidi başlanğıca qarşı deyildi, o hətta insan 

şəxsiyyətindəki kəskin  şəkildə müşayət olunan prosesləri,özgələşmənin burjua “nəsrinin” bayağılığının,dini mədəniyyətin 

böhran durumunun aradan qaldırılmasının əlavə üsullarını təklif edir. 

Mifoloji zaman müasir romanda obyektiv tarixi zamanı  sıxışdırır, belə ki, müəyyən zaman kəsiyində baş verən 

hərəkətlər və hadisələr əbədi prototiplər fonunda ifadə olunur, tarixin dünyəvi zamanı mifin zamansız dünyasına keçir.  

Bu  əsnada biz Coysun, Eliotun, Paundun, Prustun yaradıcılığına nəzər salmalıyıq.  İnsan cemiyyetinin inkisafinda 

mifologiyanın rolu əvəzsiz və danılmazdır. Dunyanın ve insanın yaradılışı barədə hər bir insanın, hər bir xalqın öz mifi, öz 

allahları, öz qəhrəmanları mövcud olub.  

Mifologiya dünyanı, həyatı qavrama tərzidir. Ən qədim zamanlardan bəri insan həyatın mahiyyətini, onu əhatə edən 

dünyanı anlamağa çalışıb. Mifologiya dünyanı  dərk etmənin, insanın özünü dərk etməsinin, eləcə  də  fərdin mənəvi 

dünyasının formalaşmasının ilkin forması kimi çıxış edir. XVIII əsrə  qədər Avropada antik yunan və roma mifləri 

yayılmışdı. XVIII əsrin I yarısından  isə elmi dövriyyəyə  hind-avropa xaqlarının- qədim hidlilerin, iranlıların, almanların və 

slavyanların mifləri də qoşulur. Sonralar Amerika, Afrika, Okeaniya, Avstraliya xalqlarının miflərinin ortaya çıxması 

göstərdi ki, mifologiya tarixi inkişafın müəyyən bir dövründə demək olar ki, bütün xalqlarda mövcud olub. Qədim miflərə 

dünyanın, kainatın (kosmoqonik miflər) və insanın (antropoqonik miflər) yaranması barədəki miflər aiddir.  

Mifologiya öz sinkretik mahiyyəti səbəbindən fəlsəfənin və ədəbiyyatın inkişafı üçün əvəzsiz material oldu. Mifoloji 

irsin izlərini elmin inkişafının ilk mərhələsində, məsələn, qədim yunan naturfəlsəfəsi, tarix (Heredotun əsərləri) , tibb, və s. 

görmək olar. Amma sonralar, ictimai təfəkkürün əsas formaları olan mədəniyyət və ədəbiyyat mifologiyadan ayrılsalar da, 

onlar genişləndirərək və mifoloji simvolları başqa cür izah edərək öz “dillərində” mifdən istifadə edirdilər. 

Öz inkişaf mərhələsi  ərzində  ədəbiyyat  ənənəvi miflərdən  ədəbi-bədii məqsədlər üçün geniş istifadə edirdi. Antik, 

Bibliya mifologiyasının (Şərqdə isə induist və buddist miofologioyası) motivləri poetik obrazlılığın arsenalı, süjetin və 

poeziyanın özünəməxsus dili idi. XX əsrdə isə bir sıra cərəyanlatrın şüurlu şəkildə mifologiyaya müraciəti başlanır (C.Coys, 

F. Kafka, T. Mann, Q.Qarsia Markes və s. ). Bu zaman həm müxtəlif  ənənəvi miflərdən istifadə (amma mənanın kəskin 

dəyişməsi müşahidə oluna bilər), həmçinin  də öz poetik simvolar dilini və öz mifologiyasını yaradan mif yaradıcılığı ortaya 

çıxır. 

---