Microsoft Word navoiy gazallariga sharhlar lotin ziyouz com doc
Yüklə 289,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
«AXTARIN ASHK ETTIYU SOVUQ NAFASNI OQ SUBH»
To‘qqiz baytli bu g‘azal ramali musammani mahzuf bahrida yozilgap (foilotun, foilotun, foilotun, foilun). Mazmuniga ko‘ra oshiqona, ya’ni oshiqning hijrondagi iztiroblarini, kechinma-hislarini ifodalaydi. Shu jihatdan uni sharhi hol usulida yozilgan asarlari sirasiga kiritish mumkin. Ammo zohiriy ma’nolari bilap oshiqona bo‘lib ko‘ringan ushbu gazalda orifona (tasavvufiy) ma’nolar ham ifoda etiladi, umuman, Alisher Navoiyning aksar g‘azallarida zohiriy va botiniy ma’no, «dunyoviy» ishq bilan «ilohiy ishq», boshqacha aytganda, «majoziy» ma’nolar bilan «haqiqiy» ma’io birga qo‘shilib, biri ikkinchisini taqozo etib keladi. Ikki ma’nolilik, ikki yo‘nalishli tasvir mazkur g‘azalga ham xos, shuning uchun uning sharhi ham ana shu ikki jihatii ochib berishga xizmat qilishi kerak. G‘azalda boshdan oxirigacha ikkita obraz — tong va tun (yoki shom) timsoli qarama-qarshi qo‘yilib, qiyoslanib boriladi, tashbih va istioralar shu ykki timsol — obraz atrofiga uyushtirilgan. Oshiqning hijroni, ayriliqdagi holati — tun, visol damlari — tong, yoruglik. Oshiq inson hijron, ayrilik tunidan qutulishga va yor diydoriga musharraf bo‘lib, farah topishga talpinadi, hijrondagi azoblaridan zorlanadi, oxirida esa tong otib, vasl umidi shu’lasi ko‘rinadi. Demak, g‘azal yagona mavzuga bag‘ishlangan, tasvir mantiqi baytlar aro vobasta bo‘lib, bir silsilani tashkil etadi. Endi baytlar sharhiga o‘tamiz. Axtarin ashk ettiyu sovuq nafasni oh subh, Bo‘ldi go‘yo shomi hajrim holidin ogoh subh.
Avvalo notanish so‘zlarga izoh beramiz: axtar — yulduz, ashk — ko‘zyoshi, yeubh — toig. Matla’da hazrat Navoiy ajoyib shoirona tasvir yaratgan: tong (subh) jonlantirilib, unga odam xususiyati singdirilgan. Tong g‘ira-shirasida yulduzlar ko‘zyoshiday omonat miltillaydi, tongning salqii shamoli esa, dardmand oshiqning ohiday sovuq. Ya’ni tong oshiq ahvoliga achinadi, g‘amgin bo‘ladi va ko‘zyosh to‘kib, sovuq oh tortadi. Lirik qahramon o‘z holati bilan otayotgan tongni qiyoslab, tong mening ayriliq shomidagi azoblarimdan xabar topib, salqin shabada ufurib, oh chekdi, deydi. Ertalabki salqin shabada dard zo‘ridan ohu nola qilgan odamning nafasiga o‘xshatilgan, sovuq oh esa bu o‘rinda afsus va achinish, ojizlik nishonasi. Baytning nasriy mazmuni: «Tong go‘yo mening hijron tunidagi ahvolimdan xabar topganday, yulduzlarni ko‘zyoshi qilib, sovuq shamoli bilan oh urib yetib keldi». Bu — baytning «dunyoviy», oshiqona sharhi. Baytning botiniy, orifona ma’nosini tushunib olishimiz kerak. Chunonchi, tong (subh) — «vahdat nurining taralishi» («Sharhi Gulshani roz», 583-bet), ilohiyot tajallisi; u olami g‘aybdan nuzul etib, taayyunot (ayon narsalar dunyo g‘oyalari) zulumotini oshiq ko‘ngli sahifalaridan sidirib tashlaydi. Oh — ishq g‘ulg‘ulasining til bilan ifodalab bo‘lmaydigan avj lahzasi. Shom — vahdatga qarama-qarshi kasrat (ko‘plik) martabalari, taayyunot pardasi. Nafas — ko‘igilning ma’naviyat gulzoridan esgan lutfidan tozalanishi (Sayyid Ja’far Sajjo-diy, Mustalahoti |