Microsoft Word navoiy gazallariga sharhlar lotin ziyouz com doc
Yüklə 289,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
www.ziyouz.com kutubxonasi
18 boda tutsa, ey shayx, sen ham ichishing muqarrar. Yettinchi bayt: G‘am tuni ko‘hi balosidin magar bo‘lmish xalos, Kim meningdek ko‘rguzur ruxsorai chui koh subh.
Ko‘hi balo — balo tog‘i, ruxsora — yuz, koh — somon. Oshiq iztirob chekishdan, balo tog‘ining yukini tortishdan ranglari somonday sarg‘aygan. Bu ahvol tongning bo‘zarib oqarishi orqasidan quyosh nurlarining oltin (sariq) rangda ko‘rina boshlashi bilan qiyoslangan. Aftidan, tong ham men kabi ayriliq g‘amining balosidan xalos bo‘libdi, chunki somonday sarg‘aygan yuzini ko‘rsatmoqda, deydi oshiq. Tog‘ balosidan xalos bo‘lish quyoshning tog‘ ortidan chiqib kelishiga ishora hamda quyosh tunda ufq ortida, tog‘lar keyinida bandi bo‘ladi, ertalab yana qutulib yo‘lga chiqadi, degan qadimiy tasavvurga vobasta tasvir bu. Navoiy subh (tong)ni bir shaxs sifatida jonlantirib, uni lirik qahramon holati bilan qiyoslashni davom ettirgan. «Balo» — ilohning imtihonlari, solik yo‘lida uchraydigan qiyinchiliklar, «balo tog‘i» shunga muvofiq — tariqat yo‘lida uchraydigan imtihonlarning eng og‘iri demak. Mazkur baytda ko‘h va koh (tong va somon) so‘zlarini zid qo‘yish (tazod san’ati) ham bor. Oshiq o‘zining darddan yuzi sarg‘ayganini aytish bilan birga ilohiy qudrat, zoti azaliy va uning imtihon-balolarining behadligi oldida zarra misol kichik va haqir ekanini ham ta’kidlaydi. Shu tariqa, solikning maqomot sari intilishlaridagi ikkilanishlar, mushkilotlar, imtihonlar qiyinchiligi va ularni yengib o‘tish uchun irodani chiniqtirish ishtiyoqi aks etadi bu baytda. Sakkizinchi bayt:
G‘azalning orifona mazmuni bu baytda yana ham ochiqroq ifodalangan subh ilohiy fayz timsoli ekanini shoir o‘z tili bilan bayon etgan. Bunday fayzga tunlari bedor o‘tirib, toat-ibodat bilan shug‘ullangan, iloh ishqida kuygan, o‘rtangan dardli odamlargina erishadilar. Navoiy davrida ilohtalab darveshlar, orif solihlar dunyo rohatidan voz kechib, ma’naviyat sirini kashf etish uchun kechalari uxlamay, zikr aytib chiqar, butun vujudlari, qalb-shuurlarini shu maqsadga qaratib, sidqidildan mutlaq ruh sari iitilganlar. Natijada ularning ko‘ngillari ravshanlashib, zavqu surur topar, zehnlarida ma’rifat tongi yorishardi. Ma’naviyat olami oshiqlari Navoiy vasf etgan haqiqiy oshiqlardir, ular shoirning ideal obrazlari, ezgulik farishtalari edi. Shuning uchun u oriflar g‘oyasini jonu dildan targib etib, deydiki: agar ilohiy fayz istasang, erta saharda uyquni tark et, xudo yo‘lida bedor va giryon bo‘lgin (baytda giryon va xandon — kulib va yiglash so‘zlari zid qo‘yilgan), gaflatda yotma, bo‘lmasa, fayzdan benasib qolasan — toig seiing ahvolingga kuladi. Kamolot istagan odam tongday uyg‘oq, tongday pok bo‘lishi lozim. Va nihoyat, to‘qqizinchi bayt: Ey Navoiy, ul quyoshning mujdai vaslin berib, Qilsa netkay shomi hashrim mehnatni ko‘toh subh.
G‘azalniig boshidan boshlab davom etib kelgan shom — tong badiiy zidlanishi maqta’ga kelib yakunlanayapti. Subhdan keyin quyosh chiqishi va tunning chekinishi muqarrar. Lekin Alisher Navoiy iazarda tutgan tong ilohiy tajalli safosi bo‘lganligi sababli qo‘yosh ham piri murshid qalbi yoki Mutlaq ruhning manbai timsolidir. Tong esa shu manba’ – nur chashmasining darakchisi. Oshiq yo‘lovchi hijron tuni, ya’ni dunyoviy talablar, ilohiyotdan uzoqlashtiruvchi ishlar-zulmlar zulumoti qiynog‘idan |