Microsoft Word Qasimov-ias docx

Q
T
K 
S
D
IR 

---

181 
ları şəklində axtarış sisteminin özü tərəfindən fəaliyyət pro-
sesində yaradılmasından və doldurulmasından ibarətdir. 
Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, hər bir tematik profil 
müəyyən terminlər çoxluğu ilə təyin edilir. Məlumdur ki, bə-
zi terminlər yalnız bir tematik profilə, digər terminlər isə bir 
neçə tematik profilə aid (relevant) ola bilər. Burada deyirlər 
ki, bu terminlər verilmiş tematik profili təsvir edirlər. 
Tematik rubrikator LxJ ölçülü qeyri-səlis relyasion 
matris  şəklində  təqdim olunur. Bu matrisin sətirləri 
tematik profillərə, sütunları isə terminlərə uyğun olur.  
Beləliklə, tematik rubrikatoru aşağıdakı kimi təqdim 
etmək olar: 
 
 
,J
j
,
,L
},  l
K
{t
K
l
t
j
l
j
1
  
1
/




.  
(6.12)
Burada 
 
l
t
K
j

– t
j
 termininin K
l
 tematik kataloquna
relevantlığı (daxil olması) dərəcəsini müəyyən edən funk-
siyadır. Başqa sözlə, 
 
l
t
K
j

 terminin tematik profilə da-
xilolma (mənsubiyyət) funksiyasıdır. 
Tematik profillər çoxluqları ilə terminlər çoxluqları 
arasındakı 
K
R
 münasibəti aşağıdakı kimi müəyyən edilir: 
 
L
K
l
K
r
R

,  
 
 


J
j
,L
 , l
,
 
T
 : T
K
r
K
l
t
K
l
j
,
1
 ,
1
1
0






.          (6.13) 
S
R
 və 
K
R
 matrislərinin elementlərinin qiymətləri ilkin 
mərhələdə  İAS-ın yaradılması zamanı müəyyən edilir. Bu-
nun üçün ekspert qiymətləndirilməsi üsulundan istifadə 
oluna bilər. Sistemin fəaliyyəti prosesində 
 
l
t
K
j

 funk-
siyasının qiymətləri adaptasiya olunur, yəni korrektə edilir. 
İndi isə indeksləşdirilmiş sənədlərin qeyri-səlis modelin 
köməyi ilə axtarış sisteminin indekslər bazasında təqdim 
olunması prinsiplərinə baxaq. Yuxarıda qeyd olunduğu 

---

182 
kimi, indeksləşdirmə prosesinin nəticəsində informasiya 
fəzasının hər bir sənədinə qarşı  T  çoxluğundan bir sıra 
terminlər, yəni onun alt çoxluğu qoyulur. Terminlərə on-
ların hər bir sənəd üçün vaciblik dərəcələrini göstərən çəki 
əmsalları mənimsədilir. 
d
i
  sənədinin terminləri (açar sözləri) çoxluğunu 
D
i
T
(qeyri-səlis çoxluqdur) ilə işarə edək. Hər bir sənədə mü-
nasibətdə terminlərin çəki  əmsalları bu terminlərin 
D
i
T
çoxluğuna daxilolma funksiyası ilə müəyyən olunur. Bu 
funksiya [0,1] intervalında qiymətlər alır. Onun qiyməti 
terminin çoxluğa daxilolma dərəcəsini göstərir. Belə ki, 1 
qiyməti terminin çoxluğa tamamilə daxil olduğunu, 0 
qiyməti isə onun bu çoxluğa aid olmadığını müəyyən edir. 
Qeyd olunmalıdır ki, bütün 
D
i
T
 altçoxluqları normal-
laşdırılır, yəni  T çoxluğunun bu altçoxluqlarda olmayan 
terminləri onlara əlavə edilir, lakin həmin terminlərin 
daxilolma funksiyalarının qiymətləri sıfır qəbul olunur. 
Beləliklə,  D  sənədlər çoxluğunu  IxJ  ölçülü qeyri-səlis 
relyasion matris şəklində  təqdim etmək olar. i  sətri ilə  j 
sütununun kəsişməsində yerləşən element t
j
 termininin d
i
 
sənədi üçün çəkisini müəyyən edir: 
 


,J
j
I
i
d
t
d
i
t
j
i
j
1
 
,
,
1
  
,
/




.  
(6.14)
Eyni zamanda t
j
 termini ilə  d
i
  sənədi arasındakı 
münasibət aşağıdakı kimi təyin edilir: 
 
I
D
i
D
R
R

,  
 
 


J
j
,I
 , i
,
 
T
 : T
d
R
D
i
t
D
i
j
,
1
 
,
1
1
0






,          (6.15) 
burada 
 
i
t
d
j

– t
j
 terminin 
D
i
T
 terminlər çoxluğuna da-
xilolma funksiyasıdır. Onun qiyməti sənədlərin indeksləş-
dirilməsi zamanı hesablanır. 
D
R
 münasibətlər çoxluğunu 
çox vaxt W ilə işarə edirlər. 

---