Microsoft Word texnik tizimlarni boshqarish fanidan

3.Boshqarishning amalga oshirish mexanizmlari. 

---

83
Faoliyat ko’rsatayotgan korxonalar davlat boshqaruvi va nodavlat boshqaruv 
usullarida bo’ladi. Ikkinchi guruh har xil uyushmalar va bozorlarda sotish, olish, 
foydalanish va baholash xaqida kelishuvlar bilan bog’lik, shuningdek mablag 
jamgarmasi, maxsulotlar, yarmarkalar, ulgurji savdo markazlari, chet el pullarida 
«kim oshdi» savdosi, axborotlar tizimi kabilar xaqida shugullanuvchi oliy instito’tlar 
bilan bog’lik. Buning uchun bozor tizimi katta imkoniyatlarga ega. Davlat boshqaruvi 
usulidagi ATK va avtomobillarga TXK korxonalari ta’minlovchi korxonalar va 
fukarolar, tashkilotlar orasda tuzilgan shartnomalar va avtomobilь egalarining 
buyurtmalariga asoslanadi. Bozor mexanizmini tuldirish va o’zgartirishda davlat 
asosida kuch bo’lib koladi. Ijtimoiy xayotning har xil sohalariga ta’sir etib davlat har 
qanday jamiyat xayotida muhim vazifasini bajaradi. Davlat tasarrufidan chiqkan 
korxonalarning soni ko’payib boradi. Rejalashtirishni yangicha ishlab chiqish tartibi 
va shu usullar tavsifining tarkibiy kismiga quyidagilar kiradi: o’zok muddatga 
bashorat qilish, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning rivojlanishini rejalashtirish 
iqtisodiyot taraqqiyotining asosiy muammolarini fikrlash tizimini aniqlash va ishlab 
chiqish. SHunday qilib, samarali, yuqori Mehnat unumiga erishish yo’li 
cheklanmagan Mehnat qilish va Mehnat xaqi olishga imkoniyatlar yaratishdan iborat, 
ish xaqi uchun olingan pul hisobiga inson o’zi uchun zarur deb bilgan barcha 
maxsulotlar va xizmatlarga ega bo’lishi mumkin. SHuni bilish kerakki, u kim 
bo’lmasin, o’kituvchimi yoki talaba, rahbarmi yoki oddiy ishchi – u har kadamda 
boshqarish bilan tuknashadi. Misol uchun: «avtomobilga o’tirdi va xaydab ketdi» 
(tirik bo’lmagan tabiatni boshqarish), «kitobni olib ber, uglim» (odamni boshqarish). 
Demak boshqarish jarayonlarini biz har yerda kuzatamiz-tirik organizmlarda ham, 
inson yaratgan avtomobillarda ham, biz yashab turgan jamiyat ham, faoliyat 
ko’rsatayotgan jamoalarda ham. Odatda uchta asosiy boshqarish sohalariga: tirik 
bo’lmagan (bu yerda inson ongiga nisbatan) tabiatlar, jamiyatlar ajratiladi. Korxona 
hodimlari odamlar orkali ta’sir etib, mijozlar va yo’lovchilar tashish va aholining 
avtomobillarga TXK va harid xizmatini bajarish uchun boshqarish qonuni, iqtisod 
qonuni, boshqarish vazifalari, boshqarish tamoyillari, boshqarish usullari kabi 
mexanizmlardan foydalanadilar.

---

84
Quyidagi boshqarish qonunlari ma’lum: boshqarishda jamiyat, alohida 
Mehnat jamoalari va har bir ishchi manfaatini boshqarishda to’g’ri va okilona 
moslashtiradigan boshqarishning tizim birligi qonuni; ishlab chiqarishning mulkchilik 
shakliga mos boshqarishning ijtimoiy qonuni; boshqarishning su’ekt va ob’ektlarini 
o’zaro bog’liklik qonuni; boshqarishning sub’ekti va ob’ekti orasidagi to’g’ri va 
teskari bog’liklik qonuni; ishlab chiqarishning ijtimoiy, o’zluksiz va samarali 
boshqarish qonuni; boshqarish vazifalarining o’zgarish qonuni; boshqarishning 
vazifalarini asosiylashtirish qonuni; boshqarishning pogonalar sonini saqlash qonuni; 
nazorat qilishning tarkalganlik qonuni; boshqarishning ta’sir etish qonunlarining 
birlik qonuni. Boshqarish tizimi va boshqarish ob’ekti nimalar qilishi kerakligini 
ifodalovchi ishlar turi-bu boshqarishning vazifasidir. Boshqarish doirasida Mehnatni 
taksimlash Oqibatida vazifalar ajratiladi, ular quyidagilar: tashkil etish, rejalashtirish, 
hisobga olish, tahil qilish, nazorat qilish, bashorat qilish, moyillik, yechim qabul 
qilish, Mehnat resurslarini samarali boshqarish, unumdorlikni boshqarish. Korxona 
faoliyatini boshqarishda qo’llaniladigan mexanizmlardan biri boshqarishning 
tamoyillari, ular quyidagilar: ijtimoiy, iqtisodiy, tashkiliy, siyosiy. 
Boshqarish usullari: ma’muriy-huquqiy usullar, iqtisodiy usullar, ijtimoiy-
ruxiy usullar, mafkuraviy usullar, tashkiliy usullar. 
SHunday qilib korxonani boshqarish fakatgina boshqarishning qonunlari, 
usullari, vazifalari tamoyillari xaqida bilimlar talab qilibgina kolmasdan, samarali 
ishlab chiqarishga olib keluvchi muayyan xo’jalik holatlarini hisobga olgan xolda bir 
vaqtda ularning har xil kombinatsiyalarida qo’llash lozim.