Microsoft Word texnik tizimlarni boshqarish fanidan

12-Mavzu: Transport komplekslarini boshqarish asoslari va tamoyillari. Xudud 
miqiyosida texnik tizimlar boshqaruvini shakillantirishning asosiy tamoyillari. 
Korxona xo’jalik yuritish usullari va ularning tamoyillari. 
REJA: 
1.
Xo’jalik hisobining moxiyati va mazmuni. 
2.
Xo’jalik hisobini amalga oshirish tamoyillari. 
3.
Boshqarishning amalga oshirish mexanizmlari. 
4.
Korxonada xo’jalik hisobini tadbiq etish va undan foydalanish tartibi. 
5.
Mehnatga xaq tulash jam’garmasini aniqlash usuli. 
6.
Ijara munosabati sharoitida xo’jalik hisobining rivojlanishi. 
7.
Korxona jamoasining ijara munosabatiga o’tkazish. 
1.Xo’jalik hisobining moxiyati va mazmuni. 
Korxonalar o’z faoliyatini xo’jalik hisobi va tijorat hisobi usullari yordamida 
amalga oshiradilar. Korxonalar ixtiyoriylik asosida ittifokka, xo’jalik uyushmalariga, 
kontsernlariga hamda faoliyatni muvofiklashtirish, ularning huquqlarini ximoya 
qilishni ta’minlash, tegishli davlat organlari va o’zga organlarda, shuningdek, xalqaro 
tashkilotlarda umumiy manfaatlarni ximoya qilish maqsadida tarmok, mintaka, 
xududli yoki o’ziga tamoyil asosida boshqa birlashmalarga kushilishlari mumkin. 

---

81
Xo’jalik hisobi iqtisodiy kotegoriya sifatida davlat bilan uning quyi xo’jalik 
bo’g’inlari o’rtasidagi munosabatlar tizimini tashkil etadi, bu tizim orkali Mehnat 
jamoalari manfaatlari bilan davlat manfaatlarining birligiga erishiladi. Xo’jalik hisobi 
yuqoridan beriladigan bo’yruklar, xo’jalikni yuritish, davlat mulkidan samarali 
foydalanish xaqidagi ko’rsatmalarini shaxsiy va umum manfaatlar bilan boglashning 
iqtisodiy usulidir. Xo’jalik yuritishning talablari, shakllari, tashkil toptirish, hisoblash 
tartibi, korxona huquqini kengaytirish, iqtisodiy me’yornomalar tizimi, xaq tulash 
jam’garmasini aniqlash usuli, ijara munosabatlari, xo’jalik yuritish shakllarining 
rivojlanishlari hamda ijara, xissadorlik korxonalari, assotsiatsiyalar, shaxsiy Mehnat 
faoliyatlari respublikamizning tarakkiy etishiga poydevor bo’ladi. Har xil mulkchilik 
shakllari (davlat 
mulki; 
uning tasarrufidan chiqarish-ijara 
munosabatlari, 
xususiylashtirish, xissadorlik; jamoa mulkini-davlat mulkini korxona jamoasi sotib 
olishi, badal tulab korxona kurish, aktsiyalar chiqarib, ularni sotish yoki shu kabi 
boshqa yo’llar orkali paydo bo’ladi, kooperativ mulki; shaxsiy mulk, kushma mulk) 
uchun xo’jalik hisobi munosabatlarining shakllari bir xil emas. Xo’jalik hisobining 
taksimlash mezoniga karab ajratish shakllari tulaligicha saklanib kolmaydi. 
Jumladan, soliklar, chegirmalar me’yori va turlari o’zgaradi. Ikkinchi tomondan, 
korxona mulklarini davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish xo’jalik 
yuritishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu esa tojorat hisobiga e’tiborni oshiradi. 
Davlat korxonalari o’z faoliyatlarnini tijorat hisobi bo’yicha xususiy korxonalar esa 
korxonaga xujayinlikni (egalikni) rivojlantirish talablari asosida yurgizadi. 
Tijoratlashtirish-xo’jalik yuritish yutuklariga va bozorga mo’ljallangan hamda 
iqtisodiy tahilni tushinib yetishini yaxshilash va xuddi shu yusinda raqobatlashishi 
kobiliyatiga yetishishdir. Xususiylashtirish-ishlab chiqarish vositalariga xususiy 
egalik qilishga, xususan avtomobilga TXK da esa xususiy raqobatli iqtisodni 
yaratishga, xizmat ko’rsatish vositalarini okilona ishlatishdagi sifatli texnik xizmati 
ko’rsatishga asoslangan. Tijoratlashtirish-hodimlarni o’ziga xos foydalanish 
harajatlari, ijtimoiy xizmat harajatlari bo’yicha ta’minlashini kamaytirish; bozorni 
yaxshi o’zlashtirish va xizmat xaqini oshirish hisobiga daromadni oshirish 
tushiniladi. 

---

82
Xususiylashtirish-mablag berish, ishchi kuchlarini bushatish, siyosiy 
nazoratni bushashtirish, menejmentining bo’lmasligidir.