Microsoft Word Вулқонлар Айбуллаева Ситора

7 -rasm. Gavayi tipidagi vulqon. 
 
2. Stromboli tipidagi vulqonlar
nomi O`rta dengizdagi Lipar orolida 
joylashgan Stromboli (926 m) vulqonidan olingan. Bu tipdagi vulqonlardan 
harorati 1000— 1100° C li suyuq bazalt lavasi, ba’zan andezit, liparit-obsidian 
jinslari chiqadi. Vulqon harakati doimiy emas. Lava ichida shag`al lapilli va 
vulqon bombalari uchraydi. 
3. Vezuviy-Etna tipidagi vulqonlar nomi 
Italiyaning Neapol shahri 
yaqinidagi Vezuviy vulqoni bilan Sitsiliya orolidagi Etna vulqoni nomidan 
olingan. Kamchatkadagi bir qancha vulqonlar shular qatoriga kiradi. Vezuviy 
vulqoni atrofida diametri 15 km li Somma kalderasi hosil bo`lgan. Vezuviy uning 
o`rtasida bo`lib diametri 3 km li krater hosil qilgan. 
Bu vulqonlardan chiqadigan lava tarkibi «o`rta» va «nordon» bo`lganligi 
sababli lava ba’zan vulqon krateri og`zida qotib qoladi. Lava ostida magmadan 
ajralgan gazlar yig`ilib qolib qayta otiladi. Ikkinchi marta otilgan paytda kuchli 
portlash yuz beradi. Bu tipdagi vulqonlar lavasi quyuq bo`ladi. 
Vezuviy-Etna tipidagi vulqonlar otilganda dastlab suv bug`i bilan quyuq 
tutun va gaz chiqadi. Bu jarayon kuchaya borib kuchli portlash ro`y beradi, kul, 
so`ng bombalar, qum, shag`al otilib chiqadi. So`ngra hamma yoqni yoritib qip-
qizil cho`g`dek quyuq lava oqib chiqa boshlaydi va u vulqon krateri atrofida 4—5 
km yergacha oqib boradi. 

---

29 
8-rasm. Vezuviy vulqoni. 
Vulqon krateridan chiqqan qattiq va quyuq mahsulotlar uning atrofida 
yig`ilib, konus shaklida qavat-qavat bo`lib joylashadi. Vulqondan otilib chiqqan 
lava vulqon kraterida uzoq vaqt qotmay yotadi. Kraterdan gaz va bug` otilib turadi. 
Bu tipdagi vulqonlarga eramizdan 700-yil avval otila boshlagan Etna (Sitsiliya), 
Vezuviy (Italiya), O`rta dengizdagi Vulkano va boshqa vulqonlar kiradi.
Ko`pgina vulqonlar qatlam-qatlam yoki stratovulkanlar tipiga kiradi. Bunday 
vulqonlardan suv bug`lari va gazlar, juda ko`plab kul, palaxsa-palaxsa toshlar yoki 
vulqon bombalari, lapilali, ya'ni sovib qotib qolgan lava parchalari, suyuq lava 
otilib chiqadi. Ular qatlam-qatlam tuzilgan vulqon konuslarini hosil qiladi. 
Stratovulkanlarda oqib chiqqan lava qatlamlari bilan g`ovak jinslar qatlamlari 
ustma-ust 
yotadi. 
Klyuchi 
Sopkasi, 
Kronoki 
Sopkasi 
va 
Fudziyama 
stratovulkanlarning klassik namunasidir. Ular yon bag`rining qiyaligi 30° ga yaqin. 
Yon bag`irlarini chuqur jo`yaklar yoki barrankoslar o`yib tushgan. Keng krateri 
kaldera deyiladi.