Microsoft Word Yaxin ve orta serq olkeleri doc

2. Qısa tarixi, idarəolunma sistemi  
və Azərbaycan Respublikası ilə münasibəti 
 
Yəmən dünyanın qədim dövlətlərindən biridir. Eramızdan  əvvəl 
bu ərazidə Hədramaut, Səba, Main adlanan dövlətlər mövcud olmuşdur. 
Yeddinci yüzilliyin əvvəllərində  Yəmən  ərazisi  Ərəb xilafətinin 
tərkibinə daxil edilir.O vaxtdan etibarən Yəməndə feodal münasibətləri 
və ərəb-islam mədəniyyəti formalaşır. IX yüzilliyin əvvəllərində Yəmən 
ərazisinin bir hissəsi şiə təriqətli Zeydi
*
 imamlarının təsiri altına düşür. 
Yəmənin sonrakı tarixi tayfalararası münasibətlər, sülalələrin bir-birini 
əvəz etməsi ilə bağlı olmuşdur. 
XIX  əsrin ikinci yarısından etibarən Yəmən tarixində  əsaslı 
dəyişikliklər baş verir. Hələ XIX yüzilliyin əvvəllərindən başlayaraq 
ingilis gəmiləri  Ədən portuna daxil olmağa başlayır və  şəhərin 
Hindistana gedən dəniz yolu üzərində əlverişli mövqeyi onun Böyük 
Britaniyanın hərbi dəniz bazasına çevrilməsinə  səbəb olur. 1839-cu 
ildə Böyük Britaniya Ədən  şəhərini zəbt edir, sonrakı illərdə isə 
bütün ərazini özünün protektoratı elan edir. 
Birinci Dünya müharibəsi qurtardıqdan sonra imam Yəhya Şimali 
Yəmən  ərazisini müstəqil dövlət, özünü isə ölkənin məliki elan edir. 
1934-cü ildə Böyük Britaniya – Yəmən müqaviləsinə  əsasən Böyük 
Britaniya Yəmən məlikliyinin müstəqilliyini,Yəmən məlikliyi isə 
Britaniyanın xeyrinə  Ədən protektoratlığını tanıyır. 1937-ci ildə  Ədən 
rəsmi şəkildə Böyük Britaniyanın müsəmləkəsi elan olunur. 
Cənubi Yəmən vətənpərvərləri 1963-cü ildən ingilis müstəm-
ləkəçilərinə qarşı silahlı mübarizəyə başlayır. Təqribən 4 il yarım 
                                      
*
 Zeydilər- şiə təriqətinin bir qolunu təşkil edirlər.Bu təriqətin adı şiə imamı 
Məhəmməd Bağırın qardaşı Zeyd ibn Əlinin adından götürül-
müşdür.Məhəmməd Bağırın passivliyindən narazı olan şiələr onun 
qardaşı Zeydin başına toplaşmışdılar. Zeydin tərəfdarları  Əli nəslindən 
seçilən imamın başçılığı ilə teokratik dövlət yaratmağa cəhd göstərən 
xüsusi təşkilat yaradırlar
.
 
 
264
davam edən mübarizə  və danışıqlardan sonra 1967-ci ilin noyabrın 
30-da  Ədəndə 128 il dalğalanan ingilis bayrağı endirilir və  Cənubi 
Yəməndə müstəqil dövlət yaradılır.1970-ci ilin noyabrın 30-dan bu 
dövlət Yəmən Xalq Demokratik Respublikası adlanır. 
İngiltərə müstəmləkəçiləri Yəməni iki hissəyə bölməyə nail 
olsalar da, Cənub ilə Şimal arasında minilliklər ərzində formalaşmış 
ailə, etnik, ticarət-iqtisadi  əlaqələrini qıra bilmədilər. Yəmənlilər – 
biz vahid xalqıq deyərkən təkcə yaşadıqları  ərazinin coğrafi 
yaxınlığını deyil, həm də qədim və müasir tarixlərini, din, dil, adət-
ənənələrinin ümumiliyini nəzərdə tuturdular. O da xatırlanmalıdır ki, 
1990-cı ilə  qədər hər iki dövlətin sosial-iqtisadi inkişafı müxtəlif 
istiqamətdə getmişdir. 
1979-cu ildə  Yəmən  Ərəb Respublikası  və  Yəmən Xalq 
Demokratik Respublikası  sərhədində silahlı münaqişə baş verir. Bu 
münaqişə 1981-ci ildə dayandırılır. Lakin 1986-cı ildə  Cənubi 
Yəməndəki hadisələrlə  əlaqədar yenidən kəskinləşir. 1987-1988-ci 
illərdə  hər iki Yəmən dövlətinin rəhbərliyi arasında baş verən danışıq-
lardan sonra vəziyyət normallaşır. Bu danışıqlar nəticəsində  Yəmən 
dövlətləri arasında vətəndaşların sərbəst gediş-gəlişinə icazə verilir. 
Süni surətdə parçalanmış eyni millətin yaşadığı ərazidə əslində 
formal olaraq yaradılmış iki dövlətin birləşməsi həm Şimali, həm də 
Cənubi Yəməndə yaşayanların çoxdankı arzusu idi. Bu dövlətlərin 
birləşməsi gözlənildiyindən də tez oldu. Hər iki dövlətin parlamenti 
birləşmə  ərəfəsində vahid dövlətin konstitusiya layihəsini təsdiq 
etdiyindən 1990-cı il may ayının 22-də yeni dövlət – Yəmən 
Respublikasının yaradılması elan edildi. O vaxtdan 22 may milli bay-
ram – Yəmən birliyi günü kimi qeyd olunur. 
Yeni vahid dövlət yarandıqdan sonra beş  nəfərdən ibarət 
prezident  şurası  və hökumətin tərkibi müəyyən olunur. Bu hadisə 
Yəmən xalqının səbisizliklə gözlədiyi birliyə nail olunması ilə 
yanaşı, həm də müasir dövrdə «Bölünmüş dövlətlərin» demokratik 
yolla birləşməsi təcrübəsində ilk addım atmış dövlət kimi xüsusilə 
əhəmiyyətli idi. Həmin ilin 3 oktyabrında vahid xalqı iki dövlətdə 
yaşamağa məcbur olan Almaniya Federativ Respublikası  və Al-
maniya Demokratik Respublikası da birləşdi. 
İlkin razılaşmalara  əsasən Yəməndə yaradılacaq dövlət struk-
turları  və qanunvericilik hakimiyyəti keçid dövründə, parlament 
seçkilərindən sonra 2,5-2,8 ilə başa çatmalı idi. Parlament seçkiləri 

---

 
265 
1993-cü ilin aprelində başa çatır. Amma bir ildən sonra, 1994-cü ilin 
mayında seperatçı əhval-ruhiyyəli ərəb şeyxləri Şimal ilə Cənub aras-
ında vətəndaş müharibəsi törədirlər. Həmin ilin iyulunda Şimali 
Yəmənin qoşun hissələri, Cənubun qoşunlarını  məğlub edir və 
müharibə dayandırılır. 
Ölkənin fəaliyyətdə olan konstitusiyası 1991-ci ildə  qəbul 
edilsə də, vətəndaş müharibəsindən sonra, daha doğrusu, 1994-cü ilin 
sentyabrında o müəyyən dəyişikliklərə  uğrayır. Məsələn, ölkədə 
prezident və vitse-prezident vəzifələri bərqərar olunur, 
qanunvericilikdə islama, şəriətə istinad ön plana çəkilir. 1991-ci il 
konstitusiyasında qəbul olunmuş çoxpartiyalı prinsip dəyişmir.