202
YAŞAR QARAYEV İDRAKININ ÜFÜQLƏRİNDƏ
Əminliklə demək olar, nadir istadada
və geniş erudisiyaya
malik olan Yaşar Qarayev ədəbiyyatşünaslıq elmimizin son
mogikanıdır. Bu qənaəti doğuran alimin ədəbi-elmi arsenalı-
mızı təşkil edən əsərləri- “Faciə və qəhrəman”, “Səhnəmiz və
müasirlərimiz”, “Tənqid: problemlər, portretlər”, “Realizm: sə-
nət və həqiqət”, “Ədəbi üfüqlər”, “Meyar-şəxsiyyətdir” və s.
kimi polifonik spektrli, müxtəlif mövzulu tədqiqat istiqamət-
lərini ehtiva edən kitabları deyil. Y.Qarayevin Azərbaycan hu-
manitariyasına
gətirdiyi özəllik ilk növbədə, bənzərsiz zəkaya,
fərqli düşüncə mədəniyyətinə qadir olması və bu mədəniyyətin
bütün çalarlarını ədəbiyyatımıza ötürə bilməsi oldu. İçinin
möhtəşəm ədəbiyyat sevdası sayəsində o, tədqiqata cəlb etdiyi
məsələləri, ədəbiyyat tariximizdə hər birinin məzmun yükü
olan problemləri yeni əsaslar üzərində təşəkkül
tapan ümumi
düşüncə sistemimizin mühüm tərkib hissəsinə çevirə bildi, ən
yeni milli ədəbiyyat tarixinin əsasını qoydu. Özəl düşüncədən
qidalanan özəl üslub, qanadlı romantikaya bürünmüş fikrin
ifadə tərzindəki elmilik, ədəbi fakta, prosesə yanaşmada nü-
mayiş etdirdiyi
obyektivlik, elmi-analitik təhlil bacarığı sayə-
sində bütün yaradıcılığı boyu Y.Qarayev bədii-estetik fikri
pozitiv ədəbi meylləri və axtarışları ilə zənginləşdirdi. “Sözün
yaddaş sirri”nə (K.Vəliyev) daim sadiq Yaşar Qarayevin
özünəməxsus düşüncə hüdudları, qeyri-adi fəhminin gücü ona
təqib qıldığı məsələlərə vüsətli məqamlardan- hadisələrin üfü-
qündən, pik nöqtəsindən nəzər yetirməyə imkan verdi. Dram-
dan danışanda dramaturgiyanın, tənqiddən
bəhs edəndə tənqi-
din problemlərini yüksək elmi-nəzəri-metodoloji mövqedən
təhlilə çəkdi, realizmin estetik prinsiplərindən, “renessans ro-
mantizminin varlığından” (N.Konrad) milli ədəbi-mədəni şüu-
run spesifik hadisəsi kimi bəhs etdi. Kim olursan ol,
öncə insan
olmağı bacar- aksiomasını təlim, platforma səviyyəsində ədə-
biyyata, humanitar elmə gətirib şəxsiyyəti meyar elan edən də
Yaşar Qarayev oldu.. Bəlkə ona görə ki, bir çox başqa nəsnələr
203
kimi uca Yaradanımızın seçilmişlərdən saydığı alimlik missi-
yasının
da ilk öncə, insani sevgidən mayalandığını dərk et-
mişdi. “Kim ki, insanı sevər, aşıqi hürriyyət olur. Bəli, insanlıq
olan yerdə də hürriyyət olur”- Sabirin insanlıq fəlsəfəsindən
yoğrulmuş bu misralarının Yaşar Qarayevin yaradıcı milli dü-
hasının hər hüceyrəsinə hakim kəsildiyini duymaq çətin deyil-
di. Alimin 1996-cı ildə nəşr olunan “Tarix:yaxından və uzaq-
dan” fundamental toplusu bu fikirlərin ən bariz sübutudur. Bu
kitab yalnız ədəbiyyatın tarixini deyil, həm də insanlığın tari-
xini, onun mənəvi -ədəbi irsdə kodlaşan
dəyərlərini milli sərvət
kimi reablitasiya edib xalqa, yaddaşa ötürmək missiyasına
xidmət edirdi. Diqqət etsək, alimin son yazılarının, məruzə
mətnlərinin, hətta müsahibələrinin məğzinin belə bu ritmə,
insan dəyərlərinin önə çəkilməsinə kökləndiyini görərik. Bu,
ədəbiyyatımızın hər zaman qayəsi olmuş insanşünaslıq, xalqşü-
naslıq kimi mənəvi keyfiyyətlərin təbliği
istiqamətinin yeni
modifikasiyada təqdimi deyildi. Bu, subardinasiyası pozulmuş
cəmiyyətin, yeni başlanan postmodern epoxasının və qlobal-
laşma nəhrinin dəhşətləri önündə heyrətdə qalan ruhun huzur,
dinclik naminə etdiyi çabaların peyğəmbərsayağı ifadəsi idi.
Dostları ilə paylaş: