Министерство высшего и средне-специального образования республики узбекистан

3-rasm. Sfaleritning kristall panjarasi.


Kalamin yoki gemimorfit, galmey, 2ZnO∙SiO₂∙H₂O suvli rux silikatlariga kiradi. Rux-qo’rg’oshin kondarida oksidlanish zonalarida hosil bo’ladi. Rangi oqdan to yashimtir va ko’kimtirgacha bo’ladi( mis qo’shimchalari bilan). Mis-rux rudalarining zahiralari ko’proq MDH davlatlarida, Kanada, Finlyandiya, Norvegiya va Yaponiyada uchraydi.


Nazorat savollari.
1) Misning asosiy xususiyatlari ?
2) «Ruda» deb nimaga aytiladi?
3) Qaysi elementlapHi yo’ldosh elementlar deyishimiz mumkin?
Ma’ruza №5.
Rux minerallarining flotatsiyalanish xususiyatlari
Reja:
1.Ruxning flotatsiyalanish xususiyati.


Tayanch so’zlar: rux, Sfalerit, Smitsonit, BopHit, Kalamin, TSinkit, selektiv flotatsiya, zararli qo’shimchalar, yo’ldosh elementla, qattiq foydali qazilma, boyitish mahsulotlari


1. Sfaleritning flotatsion xususiyati to’liq o’rganilgan. Uning flotatsiyalanuvchanligi juda ko’p izlanishlar (kristall pancharalar tarkibiga kirgan keraksiz izomorf qo’shimchalardan tortib, to tarkibiy qismigacha) natijasida o’pHatilgan. Ular sfaleritni yiguvchilar, faollashtiruvchilar va tazyiqlovchilar bilan aloqasiga tahsir ko’rsatadi.
Sfaleritning flotatsiyalanishiga ikki valentli temirga juda katta tahsir ko’rsatadi. Biroq sfaleritning flotatsiyalanishi va uning tarkibidagi temipHing miqdori (64-19,5%) orasidagi bog’liklik kuzatilmaydi. Sfaleritning flotatsiyalanish xususiyati nafaqat keraksiz qo’shimcha bo’lgan temipHing miqdoriga, balki, uning qanday shaklda (izomorfli keraksiz kushimchalar yoki pirrotining emulg’sion donadorligiga) uchrashiga ham bog’liq. Keraksiz qo’shimcha bo’lgan temipHing shakli izomorfli shaklida bo’lganda sfaleritning flotatsiyalanuvyaanligi temipHing kamayishi bilan oshib boradi. Agar temir pirrotin ko’rinishida bo’lsa, bunday bog’liqlik kuzatilmaydi.
Tarkibida temipHing miqdori kam bo’lgan sfalerit yaxshi flatatsiyalanadi. Sfaleritning kristall panjaralardagi temir miqdorining oshib borishi faollashtirilmagan sfaleritning flotatsiyalanish qobiliyatini pasaytiradi, chunki, ksantogenatning biriktirish qobiliyatini pasaytiradi. Faollashtirilmagan sfaleritning yangi ochilgan yuzasi yetarli darajada tabiiy flotatsiyalanuvchanlik kasb etib, nordan muhitda ham birgina ko’pik hosil qiluvchi yordamida yaxshi flotatsiyalanadi.
Uglevodorod qo’shimchalari, masalan, kerosin, shunaqa sfaleritning flotatsiyalanishini oshiradi. Sfaleridning yuzasini oksidlanishi boshqa sulfidlarga qaraganda uning flotatsiyalanishini pasayishiga olib keladi, bu esa yuzalar gidratatsiyasini oshiruvchi SO₄²- va Zn²⁺ ionlarini hosil bo’lishini tahkidlaydi. Rux sulfidlarining oksidlanish maxsusotlariga pH 5-5,2 bo’lganda rux karbonati ZnSO_3, pH ko’rsatkichi yuqori bulganda Zn(ON)₂ lar kiradi. Neytral, kuchsiz nordon va kuchsiz ishkorli muhitda sfaleritning oksidlanishining ikkala mahsulot xam tarkibida bo’ladi. Agar sfalerit tarkibida temir bo’lsa, unda oksidlanish reaktsiyasi maxsulotnda Fe (OH)₃, Fe(OH)₂ va FeSO₃ uchraydi.
Oliy ksantogenatlar faollantirilmagan sfaleritlapHi yaxshi flotatsiyalay oladi. Biroq, odatda sfaleritning flotatsiyalanuvchanligini oshirish uchun yiguvchilar bilan birikishidan oldin uni faollashtirish zarur. Sfaleritning eng yaxshi faollantiruvchilari bu ogir metallapHing tuzlari, ular ksantogenatlar bilan ruxga nisbatan murakkab eriydigan birikmalar hosil qiladi. Qariyb, barcha sfaleritni kayta ishlash boyitish fabrikalarida , sfaleritni faollashtirish uchun mis kuporosi qo’llaniladi. Faollanish sfaleritning kristall panjarasidagi rux kationarini mis kationi bilan o’rin almashinuvi evaziga sodir bo’ladi va qo’yidagi reaktsiyada boradi: