M.İSMİxanov, H. Bayramov, S. VƏLİyeva

ziddiyyətlər də mühüm rol oynayır. Əsas daxili ziddiyyət tələ-
bələrin idrak tələbatları ilə mövcud imkanları (bilik və bacarıq 
səviyyəsi) arasındakı ziddiyyətdir. Tələbə özünü düşündürən 
suallara cavab tapmaq, yeni bilikləri mənimsəmək istəyir. 
Lakin mövcud imkanlarının məhdud olması buna maneçilik 
törədir. Beləliklə, yeni biliklərə tələbatla imkanlar arasında 
ziddiyyət yaranır. Tələbə bütün imkanlarını (biliyini, bacarı-

---

72 
ğını, iradi səyini, psixi qüvvələrini) səfərbərliyə alaraq çətin-
likləri aradan qaldırır, tələbatını ödəyir – yeni biliyə yiyələnir. 
Deməli, ziddiyyət aradan qalxır. Lakin təmin olunmuş tələbat 
əsasında yeni tələbatlar və deməli, yeni ziddiyyətlər yaranır. 
Onların həlli nəticəsində tələbənin idrak fəaliyyəti təkmilləşir, 
onda öz biliklərini müstəqil artırmaq arzusu və tələbatı for-
malaşır, eyni zamanda zehni, psixi və mənəvi cəhətdən inkişaf 
edir. 
Təlim prosesinə digər daxili ziddiyyətlər də təsir göstərir: 
tələbənin mövcud bilikləri ilə onları tətbiq etmək bacarıqları 
arasında, bacarıqlarla vərdişlər arasında; qavrama ilə anlama 
arasında; təlimdə tələbənin müstəqilliyi ilə ona pedaqoji hima-
yədarlıq arasında; müxtəlif təlim motivləri arasında; tələbənin 
hissi və rasional düşüncə tərzi arasında; konkret və mücərrəd 
təfəkkür arasında; informasiyaların həcmi ilə onları dərindən 
mənimsəmək imkanları arasında; tələbənin hissləri arasında; 
tələbənin həyat təcrübəsi ilə mənimsənilən bilik arasında zid-
diyyətlər və s. 
Ziddiyyətlər özlüyündə təlimin hərəkətverici qüvvəsi 
kimi çıxış etmir. Yalnız onlar üzə çıxarılıb aradan qaldırıldıqda 
(həll edildikdə) təlimdə hərəkətverici qüvvə rolunu oynaya 
bilər. Ziddiyyətlərin həlli, bir tərəfdən, tələbənin zehni, psixi və 
mənəvi inkişafına kömək edir, digər tərəfdən isə təlim prosesini 
daha səmərəli qurmağa, təlimin məzmununu, metod və forma-
larını təkmilləşdirməyə, təlimin funksiyalarını uğurla yerinə 
yetirməyə imkan verir.