M.İSMİxanov, H. Bayramov, S. VƏLİyeva

Elmilik prinsipi. Bu prinsip tələbələri elmi biliklərlə, 
elmi dünyagörünüşü ilə silahlandırmağı nəzərdə tutur. Elmilik 
prinsipi belə bir qanuna əsaslanır: təlimin məzmunu və təşkili 
elmilik baxımından nə qədər düzgün qurulursa, mənimsəmənin 

---

85 
keyfiyyəti də bir o qədər yüksək olur. Təlimdə keçilən möv-
zular sübut və dəlillərlə elmi cəhətdən əsaslandırılmalı, nəzəri 
biliklər – anlayış və qanunlar onların aid olduğu həyati fakt və 
hadisələrlə əlaqələndirilməlidir. Əks halda nəzəri biliklər real 
hadisə və proseslərdən ayrı düşər, təlim formal xarakter daşıyar. 
Bu prinsipin tətbiqində aşağıdakı qaydalar gözlənilməlidir: 
- elmi anlayış və qanunların düzgün dərk olunmasına nail 
olmaq; 
- tələbələri elmi müşahidələrə, elmi problemlərin həllinə, 
fakt və hadisələrin ümumiləşdirilməsinə, yaradıcı axtarışlara 
geniş cəlb etmək; 
- elmin inkişafına uyğun olaraq təhsilin məzmununu 
(proqramları, dərslikləri, mühazirə materiallarını) müntəzəm 
olaraq təkmilləşdirmək; 
- elmdəki yeniliklərlə, mübahisələrlə, həll olunmamış 
məsələlərlə tələbələri vaxtaşırı tanış etmək; 
- tələbələri tədricən elmi idraka yaxınlaşdırmaq: müstəqil 
problemlər qoyub onların həllinə, elmi metodlara istiqamət-
ləndirmək. 
Sistematiklik və ardıcıllıq prinsipi. Bu prinsip təlimdə 
elmin sistemini mühafizə etməyi, bilik və bacarıqların mənim-
sənilməsində müəyyən ardıcıllıq gözləməyi nəzərdə tutur. Elm 
biliklər sistemi deməkdir; belə sistem yoxdursa, elm də yoxdur. 
Elmin hər hansı bir məsələsi mənimsənilmədikdə digər məsə-
lələrin də mənimsənilməsi çətinləşir. Sistematiklik tədris mate-
riallarını müəyyən ardıcıllıqda öyrənməyi, yeni bilik və baca-
rıqların aşılanmasında əvvəlkilərə istinad etməyi tələb edir. Bu 
prinsip belə bir qanuna əsaslanır: bilik və bacarıqların mənim-
sənilməsi nə qədər sistemli və ardıcıl olarsa, təlimin səmərə və 
keyfiyyəti də bir o qədər yüksək olar və əksinə. Sistemli mə-
nimsənilən biliklər daha yaxşı yadda qalır. 
Sistemləşdirmə elmi biliklərə maraq yaratmağa, onları 
asanlıqla yada salmağa və tətbiq etməyə imkan verir. 
K.D.Uşinski sistemsiz başı qarmaqarışıq anbara bənzədirdi; bu-

---

86 
rada lazımı anda anbar sahibinin özü də bir şey tapa bilmir. 
Sistemlilik və ardıcıllıq prinsipi müəyyən qaydalarla hə-
yata keçirilir: 
- elmi bilikləri ciddi sistemdə, məntiqi ardıcıllıqda şərh 
etmək və öyrətmək; 
- yeni bilik və bacarıqları əvvəlkilərə istinadən mə-
nimsətmək; 
- tələbələri müəyyən elm sahəsində bilikləri sistem-
ləşdirmə işinə cəlb etmək; 
- təkrar və çalışmaları müəyyən sistemdə aparmaq.