«мл т*'1шн» «* иа Alisher Navoiy

«Gar shah hukm etsa, bevahmu bim,
Erurmiz anga har birimiz g ‘anim».
Biri derdi: «Ko‘rgach qaro qochqusi».
Biri d ebk i:«Uzr eshigin ochgusi».
Iskandar lashkarlari esa ertaga olguncha uru- 
shishimiz kerak, ulami, albatta, maglub etishimiz 
zarur, degan qat’iy fikrda edi. Shoh bolsa, ко‘zidan

---

uyqu qochib, elga yaxshi so‘zlari bilan madad 
berib, g'alabaga ishonch hosil qilib, qo'rqayot- 
ganlarga umid bag'ishlardi. Sipohlari esa tinmay 
sovut, dubulg'a, nayza kabi urush qurollarini ya- 
sash bilan ovora edilar. Ikkala tomon uchun ham 
tunning o'tishi qiyin boldi. Quyosh toglar ortidan 
o‘z jamolini ko'rsatgach, ikkala maydonda harakat 
boshlanib ketdi. Sipohlar harakatidan yer zilzilaga 
duch kelgandek boldi.
Doro Iskandarga qarshi qo'shinini rostlardi. 
Sipoh emas, balki bir qonxo‘r daryo, xuddi falak 
dengiziga o'xshab ketardi u. Bu lashkaming bir 
chekkasi g‘arbda bolsa, ikkinchisi sharqda edi. 
Qo'shinni turli usullarda to'qqiz marta qaytadan 
tuzib chiqdi.
Qo'shinning o ‘ng qanotida Mashriq zamin 
sipohlari o‘rin olgan bolib, bu lashkar Chin sar- 
hadidan Samarqandgacha cho'zilgan edi. Ularning 
yonida yuz ming o'zbek bilan mo‘g4il saflangandi. 
Yuz ellik ming qalmoq ham ular bilan yonma-yon 
turardi. Barchasi olti yuz ming sipoh bolib, bar­
chasi ham urush ishini hunar qilib olgan edi.
Yetti rang zarbof kiyim kiygan Chin sipohlari 
jangga hozir bolib turar, ular ichida ko'plab zirhli 
temir kiyim-sovut kiyganlari ham ancha edi. Ular 
bilan safdosh bolib Mang'it, Movarounnahrdagi 
10 shahar eli saflanishgandi.
Qo'shinning sol qanotida Mag'rib eli saf tort- 
gan bolib, temir kiyimlari, nayza-yu, qalqonlari, 
dubulg'alari sariq rangda edi. Arab otliqlari qirq 
ming uchqur ot ustida mag‘rur turar, ular qora 
ipaklardan kiyim kiyib olishgan edi. Hatto Ьазп-oq- 
larigacha qora rangli edi. Sol qanot ham 700 000 
sipohdan tashkil topgandi.

---

Doro qo'shinining hujumchi ilg'or qismi - hir- 
ovul yetti yuz ming kishidan tashkil topgan bolib, 
bari oq kiyimdagi dashti Qipchoq eli, Xorazm ahlidan 
tuzilgandi. Sol qo'shin markazidagi saflarning har 
biri yuz ming nafardan tashkil topgan bolib, barcha­
si shohga yaqin odamlardan bolgani uchun yashil 
kiyim kiyib olishgan, Doro ham ular ichida edi.
Narigi dasht tomonda esa sherdil Iskandarning 
qo'shinlari urush tadorigi bilan band edilar. Shoh 
o‘ng qanotga farang askarlarini belgiladi. Ular 
dushmanning qalin ko‘p ekanligini bilishmas, 
bilsalar ham ulami ko‘zga ilishmasdi. Guharrang 
kiyim kiyib olgan faranglar yetti baxmal kiyimga 
o'ranishgan edi. Ulardan 100 000 tasi g‘oyat kuchli 
jangchilar sanalardi.
Sol qanotini Iskandar Bartos-u Rus sipohlariga 
ishonib topshirgandi. Ularning o‘zlari ham, otlari 
ham temir kiyimlarda edi.
Hirovul markaziga esa habash sipohlar qo'shil- 
gandi. Temir qalpoqlariga esa о‘tag‘a o'mida shah- 
parlar o‘rnatilgan. Qo'shin markazi esa rumlik 
pahlavonlarga topshirilgandi. Qizil yuzli bu yigitiar 
o‘zlarini yovga yanada dahshatliroq ko'rsatish 
uchun yolbars, qoplon, sher terilaridan ustilariga 
tashlab olgandilar. Rum shohi o‘z lashkarlari bilan 
birga Eron qo'shini turgan maydonga qarab yol 
oldi. Qo'shin jilib borarkan, kamaylar, nog'oralar 
olamga na’ra solar, hilpirayotgan ipak bayroqlar 
jilvagar bolib, ajoyib manzara hosil qilgan edi. Ikki 
sipoh bir-birigayaqinlashgach, awal shunday sur- 
on soldilarki, olamga g'alayon tushgandek boldi.
Bir lahza suron tingach, chang-to‘zon asta-sekin 
pasayib, xaloyiqqa jang maydoni ko‘rindi va Doro 
lashkarining oldingi qismi namoyon boldi. Endi

---

nima bolishini sipohlar ikki tomondan tomosha 
qilib turishgan ham ediki, Iskandar qo‘shinning 
oldingi safidan bir pahlavon jang maydoni sari ot 
choptirib ketdi. Uning o'ng qolida uzun bir nayza, 
egnida esa lal rang qalqon osilib turardi. Oq ipakdan 
yengil to*n kiyib olgan pahlavon maydon o‘rtasida 
to'xtab gap boshladi. U, awalo, o‘z podshosi Iskan- 
dami duo qildi: «Yovi ustidan zafar qozonsin!» - deb 
iltijo qildi-yu, hamma yoqqa bir-bir qarab olgach, 
baland ovoz bilan shunday deb hayqirdi: «Meni 
Boriqi Barbariy deyishadi. Burun men shoh Doroga 
qul edim. U meni nazariga ilmay, ko*p xafa qildi va 
menga ko'p yomonliklar koYsatdi. Shohga qilgan 
iltijolarim ham javobsiz qolib ketdi. Ijozat so'raganim 
uchungina qahr aylab tayoqlatdi. Doro menga shun­
cha zulm-u shikast qilgan edi, men Iskandarparast 
boldim-u, dargohiga panoh istab bordim. U menga 
ко“р1аЬ lutf-u karam qildi. Men haqini olib, ishini 
bajarmaganimdan sharmandaman.
Bugun bu maydonga azm qilibmen, ikki ish 
uchun kin-u razm aylayman: biri ulkim, shohimga 
bandalik qilib, o'zimdan sharmandalikni daf etay. 
Yana biri olim rasmini tuzib, Doroga ham koYsatay. 
Qilgan jangimga moyil bolsa, murodim hosil boladi».
Boriq so'zini tamom qilgan ham ediki, Doro 
tomonidan bir qotilvash o‘t kabi lovullab chiqib 
keldi. Otining jig'asidan bosh-oyoq kolc temir ichi­
dagi filga o'xshardi. Uning qolidagi nayza xodadek 
kelardi. Uni sipohlar sheri darron - yirtqich sher 
deb atashar, odamlar esa Harron deb bilishardi. 
U jang maydoni rasm-rusumini bajarib bolgach, 
shohga duo ayladi-da, Boriq tomonga yugur- 
di. Boriq ham uni chaqmoqdek kutib oldi. Ikki 
pahlavon chirmashib, ancha olishdilar. Uch yuz

---

oltmish olti marta nayzalar bir-biriga tegmagach, 
oxir Boriq o‘z nayzasi bilan uni urib tushirdi va 
juda uzoq masofaga otib yubordi. Keyin bo‘yniga 
sirtmoq solib shoh oldiga yetkazdi.
Iskandarga bu hoi shodlik keltirdi. Boriq yana 
yer o‘pti-yu, maydon tomon yelib ketdi. Yana bir 
polvonni talab qilar ekan, boshdan oyoq temir 
kiyingan, kichkinagina otga mingan mo‘jaz bir 
sipoh jangga kirdi. Oti Shaydo bolib, Harronga 
qarindosh edi. U beqaror bolib, Boriqning yolini 
to‘sdi. Boriq ham alam bilan unga tashlandi. Ik- 
kovi ham nayzalarini bir-birlariga гоЪаго' tutishib, 
ot ustida shamoldek yelisharkan, g'alaba yana 
Iskandar tomoniga hal boldi. Barbariy uni ham 
nayzaga sanchib, shoh oldiga olib borib tashladi.
Barbariy yana maydonga chiqib, o‘ziga raqib 
tilardi. Shu kuni Barbariy to'qqiz pahlavonni asir 
qilib oldi. Yana unga qarshi hech kim chiqmadi. 
Boriq o‘z o'mida turaverdi. U Doroga ta’na qilib: 
«Biron odam chiqsin», - deb shitob qilgan edi, 
Doro tarafidan bir pahlavon maydonga qarab ot 
surib chiqdi. U fildan ham zo‘r filtan, qomati bolsa 
karkidondek kelardi. Ikki ko'zi ikki olmosdek, 
doirasi qon tola tosdek edi. O'zi Mag'rib zaminidan 
bolib, urushqoq bir qabiladan edi. Qaysi podsho 
olamga shoh bolsa, shu qabiladan sipoh chaqirib, 
dushmanlarini tezgina daf etardi.
Jangchilar Boriqdan xavotirda edilar. Ikkov 
pahlavon ancha qattiq olishdilar. Boriq bu pahla- 
vongacha to‘qqiz kimsa bilan olishib, jangda yeng- 
gani uchun qoli ancha toliqib qolgan edi. Shu payt 
belida og'riq ham paydo boldi. Raqibi payt poylab 
turib, uni o‘ng qoli bilan mahkam tutib, chap qoli 
bilan esa g'animini ko'targanicha Mag‘rib tomon

---

olib ketdi. Shu ketganicha ko'zdan g‘oyib boldi. 
Bu holni ко‘rib turgan Iskandarning ko'ngli buzil- 
di, lekin Doro xursand edi. Mag'ribiy o‘zi yenggan 
raqibini o‘z huzuriga olib kelib tashlamaganiga 
hayron edi u.
Qosh qoraygach, yana ikki tomondan taloya
- navbatchi sipohlar atrofni kuzata boshlashdi. 
Doro o‘z qarorgohida zo‘rma-zo‘r ichkilik ichar- 
kan, ertaga nima bolishini o'ylardi. Ikki lashkar 
uyquga ketgan chog‘da Iskandar ibodat qilib 
otirarkan, ikki chaqqon sipoh kelib, uning qoli­
ga noma tutishdi. Shoh xatni ochib o'qisa, o‘z 
dardining chorasi yozilgan ekan. Doroning yaqin 
amaldorlaridan ikld kishi uning zulmidan to'yib, 
olim xafvi ostida ekan. «Doro bizni oldirmasdan 
burun biz uni bir yoglik qila qolaylik», - deb uni 
yashirincha qatl etishga kelishishgan ekan. Iskan­
dar nomani o‘qib, bu dushmanlarimning makr-u 
firibi bolmasin yana, deb xatga javob bermadi. 
Indamadi-da, otiga minib chiqib ketdi, ertasiga 
ertalab qotillar o‘z va’dalarini bajarib, Doroning 
ikki yonidan qilich urdilar. Biri Doroning boshiga 
ham qattiq urdi. Doro kesilgan daraxtdek yiqildi, 
Doro qo‘shinida notinchlik boshlandi. To‘s-to‘po- 
lon kuchaydi, Iskandar otidan tushib, Doro yo- 
nigg. keldi. Qarasa, raqibi qop-qora qonlar ichida 
yotibdi, Iskandar Doroning boshini o‘z qo'yniga 
qo^di-da, ko‘z yoshlarini toldb turgan edi, Doro 
ko‘zini biroz ochib, ustida kim turganini ko‘rdi-yu: