Moddalar almashinuvining fiziologik as

novateurpublication.org 
etishi tezlashadi. Jinsiy bezlari olib tashlangan hayvonlarda gonadotrop gormon-lar 
samara bermaydi. Voyaga etgan hayvonlarning gipofizi olib tashlansa, jinsiy bezlar 
atrofiyaga uchraydi. Follikullarni rag’batlantiruvchi va lyuteinlovchi gormon-
larning jinsiy farqi yo’q. 
Gonadotropinlar sekresiyasini gipotalamus hujayralari ajratadigan gonado-
liberin faollashtiradi. Gonadoliberin ajratilishi va uning fallikullarni rag’batlan-
tiruvchi va lyuteinlovchi gormonlar sekresiyasiga ta’siri manfiy qayta bog’lanish 
orqali amalga oshiriladi va jinsiy gormonlar-estrogenlar, progesteron, testoste-
ronening qondagi miqdoriga bog’liq. 
Gipofizning orqa bo’lagi MNT ning gipotalamus qismi bilan morfologik va 
funksional bog’liqligi sababli neyrogipofiz deyiladi. Undan ikki gormon: anti-
diuretik gormon (ADG) va oksitostin olingan. Bu peptid gormonlar gipota-
lamusning supraoptik va paraventikulyar yadrolari neyronlari tomonidan 
sekresiyalanadi. ADG va oksitostin neyrofizin bilan donachalar hosil qilib (gormon 
+ neyrofizin) tashiladi. Qonga o’tishdan oldin kompleks parchalanadi va gormon 
qonga chiqadi. ADG yoki vazopressin qonning osmotik bosimini boshqarib turadi. 
Qondagi ADG buyrak kanalchalariga borib, suvning reabsorbsiyasini kuchaytiradi. 
Neyrogipofiz gipofunksiyasida ADG yetishmov-chiligi oqibatida qandsiz diabet) 
rivojlanadi, juda ko’p siydik ajratiladi (ba’zan bir kecha-kunduzda 20 l), kuchli 
chanqoq kuzatiladi. 
ADG qon tomirlarning silliq mushaklarini qisqartirish qobiliyatiga ham ega. 
Uning bu xususiyati organizm qon yo’qotib, tomirlarda bosim pasayib ketganda 
yaqqol ko’rinadi. Bu sharoitda ADG ta’sirida arterial tomirlar sezilarli darajada 
torayadi va bosim keskin pasayib ketmaydi. ADG jigar hujayralarida glikogenning 
parchalanishini va boshqa moddalardan glyukoza hosil bo’lishini tezlashtiradi. ADG 
miya suyuqligi (likvor) va neyronlarning aksonlari orqali miya bo’limlariga ta’sir 
etib, chanqoqlikning shakllanishida ishtirok etadi. 
ADG (vazopressin)ning gipotalamus neyronlarida sintezlanishiga quyidagi 
omillar ta’sir etadi : 
1) qonda osmotik bosim o’zgarishlari va natriy miqdori, bu o’zgarishlarni qon 
tomirlar va yurakdagi osmo-, natrio-, valyumo- va mexanoresteptorlar qabul qilib 
oladi, qondagi mazkur o’zgarishlar gipotalamik neyronlarga bevosita ta’sir etishi 
ham mumkin; 
2) emostional zuriqish, kuchli og’riq, og’ir jismoniy ish oqibatida gipotalamik 
yadrolar faollashuvi; 
3) plastenta gormonlari va angiotenzin II. 
Oksitostin ayollarda bachadonning ritmik qisqarishlarini faollashtiradi. 
Homiladorlikning ikkinchi yarmidan miometriy oksitostinga nisbatan sezuvchan 
bo’ladi. Ammo bachadon faolligini tormozlovchi (beta- adrenoresteptorlarni 

---

16