Moddalar almashinuvining fiziologik as

novateurpublication.org 
bezning limfositlarni rag’batlantiruvchi gormon, timin, timotoksin, timopoetin, 
timozin deb nomlangan gormonsimon polipeptid moddalar ishlab chiqarishi 
aniqlangan. Timozin organizmga yuborilganda qonda limfostitlar miqdori oshadi va 
immunitet reaksiyalari kuchayadi. 
Ayrisimon bez ajratadigan gormonsimon moddalar hujayralarda mediator-larga 
va gormonlarga nisbatan resteptorlar sinteziga, nerv-muskul sinapslarida astetilxolin 
parchalanishiga, organizmda oqsillar va karbonsuvlar almashinu-viga, qalqon-
simon va jinsiy bezlar funksiyalariga ta’sir etadi. Mazkur moddalar somatotropin 
samarasini kuchaytiradi, tiroksin samarasini kuchsizlantiradi. So’nggi yillarda 
ayrisimon bezning organizmda immun va endokrin tizimlarni o’zaro bog’lab, ular 
faoliyatini muvofiqlashtirib, integrasiya qilib turishi isbotlangan. Ayrisimon bez 
kalstiy va nuklein almashinuviga ta’sir etadi degan fikrlar ham bor. Ayrisimon 
bezning yana bir fiziologik ahamiyati shundan iboratki, u ko’p miqdorda vitamin C 
ga ega, bu jihatdan u faqat buyrak usti bezlaridan keyin turadi. 
Me’da osti bezi. 
Me’da osti bezi aralash bezlarga kiradi. Uning tashqi sekresiya funksiyasi 
hazm jarayonining muhim ishtirokchisi bo’lgan me’da osti shirasini ishlab, chiqaruv 
yo’llari orqali o’n ikki barmoq ichakka chiqarishdir. Ichki sekresiya funksiyasi esa 
bevosita qonga o’tadigan gormonlar ishlab chiqarishdan iboratdir. O’zining 
mikroskopik tuzilishi jihatidan me’da osti bezi shira ishlab chiqaradigan bez 
to’qimasi va uning oralig’ida tarqoq joylashgan Langergans orolchalaridan iborat.
Bu orolchalar o’simtali epidermositlardan iborat, ko’p sonli kapillyarlar bilan 
o’ralgan, alohida nerv tolalariga ega va qonga chiqariladigan gormonlar hosil bo’lish
joyidir. Ular asosan bezning dum qismi va oz miqdorda bosh qismida joy-lashgan. 
Lagergans orolchalari quyidagi tipdagi hujayralardan iborat: alfa-,beta-, delta- 
hujayralar, G-hujayralar va PP-hujayralar. Ular orasida eng ko’pi beta-hujayralar. 
Beta-hujayralar insulin (lot. insula-orolcha), alfa-hujayralar glyukagon, delta 
hujayralar somatostatin, G-hujayralar gastrin va PP-hujayralar pankreatik polipeptid 
ishlab chiqaradi. Somatostatin insulin va glyukagon sekresiyasini tormozlaydi. 
Insulin organizmda korbonsuvlar almashinuvini boshqarishda ishtirok etadi va 
glikogenning jigar hamda muskullarda yig’ilishini ta’minlaydi. Insulin muskul va 
yog’ hujayralari membranasining glyukozaga nisbatan o’tkazuv-chanligini keskin 
oshiradi. Buning natijasida glyukozaning bu hujayralar ichiga kirish tezligi taxminan 
20 marta oshadi. Glyukozaning oqsidlanishi, fosforlan-tirilishi va gliko-gen hosil 
bo’lishi hujayra ichida sodir bo’ladi. Yog’ to’qimasi hujayralarida insulin 
glyukozadan eg’ hosil bo’lishini kuchaytiradi. Insulin ta’siri ostida hujayra 
membranasining aminokislotalarga nisbatan o’tkazuv-chanligi ham oshadi, bu 
aminokislotalardan esa hujayrada oqsil sintezlanadi. Insulin informastion RNK 
sintezini ham stimullaydi. 

---

24