Moddalar almashinuvining fiziologik as
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Qalqonsimon oldi bezlar
21 novateurpublication.org Qalqonsimon oldi bezlar qalqonsimon bezning orqa yuzasida, unga yopish-gan holda joylashgan. Qalqonsimon bez to’qimasiga ular shunchalik zich yopish-ganki, jarrohlik yo’li bilan qalqonsimon bez olib tashlanganda uning yuqorigi orqangi qismi qoldiriladi, aks holda qalqonsimon oldi bezlar ham olib tashlanadi va bu xol o’limga sabab bo’lishi mumkin. Odamda 2 juft qalqonsimon oldi bezlar bo’lib, ularning umumiy og’irligi 100mg eki 0,1 g dir. Qalqonsimon oldi bezlar simpatik va parasimpatik tolalar bilan nervlangan. Qalqonsimon oldi bezlarning asosiy fiziologik mohiyati organizmda kalstiy almashinuvini boshqarishdir. Bezning bu funksiyasi tufayli kalstiy tuzlari organi- zmda saqlanib qoladi, bu esa nerv tizimi va muskullar normal faoliyati uchun zarurdir. Qalqonsimon oldi bezlari paratgormon (paratireoidin, paratirin) deb nomlangan gormon ishlab chiqaradi. Paratgormon qon tarkibidagi kalstiy miqdorini normal darajada saqlab turadi, kalstiyning suyaklarda yig’ilishini boshqarib turadi. Organizmda paratgormon suyak to’qimasining yemirilishi va undagi fosfor va kalstiyning qonga o’tishini ta’minlaydi. Paratgormon ichaklarda kalstiy so’rilishini va uning buyrak kanalchalaridagi reobsorbsiyasini kuchaytiradi. Bularning hammasi qonda kalstiy miqdorini oshira- di, shu bilan birga qonda anorganiq fosfatlar konsentrasiyasi pasayadi va ularning siydik bilan ajratilishi kuchayadi. Paratgormon nishon-a’zolar (suyak to’qimasi, buyraklar va me’da-ichak yo’llari) ga ta’sirini sAMF vositachiligida amalga oshiradi. Mazkur gormon sekresiyasi kuchayganda hujayralarda sAMF miqdori va sAMF ning siydik bilan ajratilishi ham oshadi. Paratgormon ta’sirida Krebs sikl i buzilishi natijasida limon kislotasi va sut kislotasi yig’iladi va mahalliy atsidoz rivojlanadi. Muhitning nordon reaksiyasi ishqoriy fosfataza faolligini tormozlaydi, ishqoriy fosfataza esa suyakning asosiy mineral moddasi-kalstiy fosfati hosil bo’lishi uchun kerak. Bunday holatda kalstiyning suvda eriydigan tuzlar-kalstiy sitrat va kalstiy laktat hosil bo’ladi va ular qonga o’tadi. Odamda qalqonsimon oldi bezlarining funksiyasi pasayganda tetaniya nomli kasallik rivojlanadi va u skelet muskullarining kuchli va uzoq davom etuvchi qisqarishlarida namoyon bo’ladi. Qonda kalstiy miqdori kamayadi, nerv tizimining qo’zg’aluvchanligi oshadi, muskullarning alohida guruhlarida fibrillyar qisqarishlar paydo bo’lib, keyinchalik ular uzoq davom etuvchi kuchli qisqa-rishlarga o’tadi. Bunday qisqarishlar gavdaning hamma muskullarini qamrab olishi mumkin. Nafas muskullarining uzoq davom etuvchi qisqarishlari esa o’limga sabab bo’ladi. Tetaniya kasalligida jigar funksiyasi ham buziladi va qonda zaharli modda karbamin kislotasining ammoniy tuzi paydo bo’ladi. Hayvonlar ustida o’tkazilgan tajribalarda aniqlanishicha, qalqonsimon oldi bezlarining olib tashlanishi hamma muskullarning qisqarib qotib qolishi, tana |