Moddalar almashinuvining fiziologik as

novateurpublication.org 
mobaynida) yog’siz ovqat eyish natijasida og’ir patologik o’zgarishlarning kelib 
chiqish sababi ham shudir. 
Yog’ga boy masalliqlarda odatda ozgina fosfatidlar va sterinlar bo`ladi. Bu 
moddalarning fiziologik ahamiyati juda katta. Ular hujayra strukturalari tarki-
biga, jumladan hujayra membranasi, yadrosi va sitoplazmasi tarkibiga kiradi. 
Fosfatidlarga ayniqsa asab to`qimasi boy. Fosfatidlar ichak devorida va jigarda 
sintezlanadi. Jigar ba`zi fosfatidlar (letsitin) deposi hisoblanadi, ayniqsa yog’li ovqat 
iste`mol qilingach jigarda fosfatidlar ko’payadi. 
Sterinlar xususan xolesterinning fiziologik ahamiyati g’oyat muhim. U hujayra 
membranasi tarkibiga kiradi, o’t kislotalari, buyrak usti bezi po’stloq qavati va jinsiy 
bezlar gormonlari hosil bo’lishida manba bo`lib xizmat qiladi. Xolesterin qator 
kasalliklar kelib chiqishi va rivojlanishida, xususan, atero-sklerozda muhim o’ringa 
ega. Ovqatdagi ba`zi bir sterinlar, masalan, D vitaminining fiziologik faolligi katta. 
Yog’ hosil bo’lishi, yig’ilishi va sarflanishini asab va endokrin tizimlar boshqaradi. 
Bu jarayonlar karbonsuvlar almashinuvi bilan uzviy bog’langan. Chunonchi qonda 
glyukoza kontsentratsiyasi oshganda, triglitseridlar parchalanishi pasayib ularning 
sintezi faollashadi.Qonda glyukoza kamayganda teskari, triglitseridlar sintezi
tomozlanib, ularning parchalanishi kuchayadi. Shunday qilib, yog’lar va 
karbonsuvlar almashinuvining o’zaro bog’liqligi organizm energetik ehtiejlarini 
qondirishga qaratilgan. 
Yog’lar almashinuvining boshqarilishini mohiyati - organizmda yog’larning 
mobilizastiyasi va zahiraga to’planishi jarayonlari o’rtasida muvozanatni ushlab 
turishdan iborat. Gipotalamik ovqat markazining boshqaruv ta’siri simpatoadrenal 
va gipotalamo-gipofizar tizim orqali yog’ depolarining adipostitlariga ta’sir qilish 
yo’li bilan amalga oshirilishi mumkin.
Adrenalin va noradrenalin yog’ parchalanishi va sarfini keskin kuchaytiradi, yog’ 
depolari kichrayadi. Gipofizning somatotrop gormoni va qalqonsimon bez gormoni 
tiroksin ham yog’ parchalanishini kuchaytiradi. Shu sababli qalqonsimon bez 
giperfunktsiyasida odam keskin ozadi. Buyrak usti bezi po’stloq qavati gormonlari 
glyukokortikoidlar va me`da osti bezi gormoni insulin yog’ parcha-lanishini 
tormozlaydi. Qonda glyukoza miqdorining ko’payishi uglevodlarni yog’ga 
aylanishini faollashtiradigan va yog’larning parchalanishini tormozlovchi insulin 
ajralishini stimullaydi. Insulin yog’ hujayralarining yuzasida resteptorlar tomonidan 
bog’-lanadi va bu yerda adrenalinning samarasini olib tashlaydi va lipazaning 
faolligini pasaytiradi. 
Yog’lar almashinuviga insulin ta`sirining samarasi :
1) glyukozadan erkin yog’ kislotalari sintezlanishini tezlashtirish, 
2) triglitseridlar sintezini jadallashtirish, 
3) yog’ parchalanishini sekinlashtirish, 

---

71