Modernizatsiyalash jarayonlari

ijodiy yoki ichki his bilan (intuitiv) sezib fikrlashdir.
Sportchi, rassom, 
musiqachilar miyasida ham murakkab fikrlash jarayoni sodir bo‘ladi, lekin ular
buni hatto sezmaydilar ham.
Tanqidiy fikrlashning elementlari: 
O
tanqidiy fikrlash – bu mustaqil fikrlashdir; 
O
axborot – tanqidiy fikrlashning boshlanishidir; 
O
tanqidiy fikrlash savolning qo‘yilishi va hal qilinishi zarur bo‘lganmuammoni 
aniqlashdan boshlanadi; 
O
tanqidiy fikrlash ishonchli dalillarga intiladi; 
O
tanqidiy fikrlash – ijtimoiy fikrlashdir. 
Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish bosqichlari:
Chaqiriq (Da’vat) 
Anglash 
Fikrlash 
1. Yangi ma’lumot-
larni ma’lum 
bo‘lganlar bilan 
bog‘lash. 
2. Talabalarni fa-
ollashtirish. 
3. Taklif etilgan 
mavzuni ko‘rib 
chiqishga qiziqish 
tug‘diriladi va maqsad 
aniqlanadi
1. Chaqiriq bosqichida 
yaratilgan qiziqish va 
harakatlanish
inersiyasini, faollikni 
qo‘llab-qo‘vvatlash. 
2. Talabalarda o‘z 
tushinishini kuza-tishga 
doir intilish-larini 
qo‘llash. 
3. Yangi o‘quv 
materia-lining 
tushunilishiga erishish 
1. Talabalar yangi fikr va 
axborotlarni o‘z so‘zlari 
bilan ifodalashga harakat 
qilib ko‘rishlari kerak. 
2. Tushunganlarni o‘z 
so‘zlari bilan ifodalab, qayta 
tuzganda shaxsiy anglangan 
kontekst yuzaga keladi.
3. Jonli fikrlar 
almashinuviga erishiladi. 
Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish strategiyalari:
Da’vat bosqichida 
qo‘llaniladigan 
strategiyalar 
Anglash bosqichida 
qo‘llaniladigan 
strategiyalar 
Fikrlash bosqichida 
qo‘llanidigan 
strategiyalar 

---

327 
Erkin yozish. 
Klaster. 
Aqliy hujum. 
B-B-B chizmasi. 
Chalkashtirilgan 
mantiqiy zanjirlar 
ketma-ketligi. 
Semantik xususiyatlar 
tahlili. 
Semantik xususiyatlar 
tahlili. 
B-B-B chizmasi. 
O‘qitish bo‘yicha 
qo‘llanma. 
Bir-biriga o‘rgatish. 
Bir-biridan so‘rash. 
Ikki qismli kundaliklar. 
Eng asosiy 
tushunchalar, takrorlash. 
T-chizma. 
Konseptual jadval. 
Venn diagrammasi. 
Nilufar guli. 
Besh minutlik esse. 
O‘n minutlik esse. 
Tanqidiy fikrlash ta’limiy dastur yoki kundalik hayotning umumiy kontekstidan 
yiroqlashgan sharoitda o‘rganilishi lozim bo‘lgan hodisa ham emas. Braun (1989) 
ta’kidlaydiki, vazifa va real hayot maqsadlaridan ajratilgan o‘quv ko‘nikmalari 
ta’lim oluvchilarga obyektiv testlarni yaxshi topshirish imkoniyatini berishi 
mumkin, lekin ular bu ko‘nikmalarni yangi vaziyatlarda qo‘llay olmaydilar. Rixer 
ta’biri bo‘yicha o‘rganish va fikrlashning ta’rifi kognitiv psixologiya, falsafa va 
multmedia madaniyati ta’limi sohasidagi tadqiqotlar natijalariga asoslanadi. 
Bu tadqiqotlarning asosiy natijalari: 
1. Samarali va muttasil o‘rganish asosida talabalarning axborotlarni 
o‘zlashtirish, sintezlash va ularni to‘la egallash faolligi yotadi (Anderson va unga 
hammualliflar, 1985). 
2. O‘rganish jarayoni fikrlash faoliyatini rivojlantirishning turli tuman 
strategiyalaridan foydalangandagina muvaffaqiyatliroq bo‘ladi. Bunday strategiya 
o‘rganish jarayonini yanada onglilashtiradi (Palinskar va Braun, 1989). 
3. O‘rganish va tanqidiy fikrlash talabalarning aniq vazifalarga nisbatan yangi 
bilimlarni qo‘llash imkoniyatlariga ega bo‘lgan taqdirda rivojlanadi (Resniq1987). 
4. O‘rganish talabalarning oldingi bilimlari, tajribalariga tayangandagina 
mustahkamlanadi. Bular talabalarning bilgan bilimlarini yangi axborotlar bilan 
bog‘lash imkoniyatini beradi (Ros,1990). 
5. Tanqidiy fikrlash va o‘rganish g‘oya va tajribalarning turli-tumanligini 
pedagoglar tushungan va qadrlagan vaqtdagina amalga oshadi. Tanqidiy fikrlash 
«yakkayu yagona to‘g‘ri javob»ni qabul qiladigan mentalitet jarayonida yuz 
bermaydi.