Modernizatsiyalash jarayonlari

1)
 
rivojlanishida turli kamchiliklar bo‘lgan bolaning nuqsonlarini 
tuzatish va korreksion-kompensatorli imkoniyatlarini aniqlash; 
 
2)
 
differentsiasiyali o‘qitish va tarbiyalashni amalga oshirish 
maqsadida anomal bolalarning muammolarini hal etish; 
 
3)
 
anomal bolalarni aniqlash va hisobga olish; 
 
4)
 
rivojlanish anomaliyasini erta diagnostika qilish metodlarini ilmiy 
jihatdan ishlab chiqish; 
 
5)
 
bolalarda rivojlanish nuqsonlarini tuzatish, yo‘qotish yoki 
kamaytirish bo‘yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqish; 
 
6)
 
anomal bolalikning oldini olish bo‘yicha profilaktik chora-tadbirlar 
tizimini ishlab chiqish; 
 
7)
 
anomal bolani rivojlantirish va uni ijtimoiylashtirish jarayonining 
samaradorligini oshirish. 
Korreksion pedagogikaning kategoriyalari. 
Korreksion pedagogika 
quyidagi pedagogik kategoriyalarga ega: 
1. 
Anomal bolalarni o‘qitish va rivojlantirish
ularni ijtimoiy hayot va 
mehnatga tayyorlash, ularda bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirishga 
yo‘naltirilgan maqsadli jarayondir. Anomal bolalar uchun ta’lim tizimi va 
metodlarini tanlashda bolaning yoshi va nuqsonning kelib chiqishi vaqti 

---

500 
hisobga olinadi. Eshitish yoki ko‘rish qobiliyatini yo‘qotish vaqti alohida 
ahamiyatga ega.
Anomal bolaning rivojlanishi normal boladan ko‘ra ko‘proq darajada 
o‘qitishga bog‘liq. Shuning uchun anomal bolalar o‘qitilmasa yoki o‘qitish 
kech boshlansa uning rivojlanishiga jiddiy zarar yetkaziladi, psixik 
funksiyalarning shakllanishi ortda qoladi, normal tengdoshlaridan ortda qolishi 
darajasi oshadi, nuqsonlar o‘ta jiddiy bo‘lsa aqliy rivojlanishi imkoniyatlari 
yuzaga chiqmay qolishi mumkin. 
Maxsus didaktikaning markaziy muammosi mehnat ta’limi va tarbiyasini 
tashkil etish masalasi hisoblanadi. Maxsus maktablarda uni tashkil etish 
alohida ahamiyatga ega. Binobarin, ushbu jarayonda o‘quvchilar ijtimoiy 
hayot, shuningdeq imkoniyat darajasida kasbiy faoliyatga tayyorlash buzilgan 
funksiyalarini tiklash, shuningdeq aqliy va jismoniy rivojlanish nuqsonlarining 
darajasini pasaytirishga yordam beradi.
2. 
Anomal bolalarni tarbiyalash
- korreksion pedagogikaning asosiy 
tushunchasi bo‘lib, uning maqsad va vazifasi nuqsonning darajasi va 
tuzilishiga mos keladigan metod hamda vositalar yordamida anomal bolalarni 
faol ijtimoiy hayot va mehnatga tayyorlash, ularda fuqarolik sifatlarini 
shakllantirishdan iborat. Anomal bolalarni tarbiyalash oila va ta’lim 
muassasasi o‘rtasidagi yaqin aloqa, bir-birlarini qo‘llab-quvvatlash, bir-biriga 
yordam ko‘rsatish, talabchanlik hamda oqilona mehribonlik asosida amalga 
oshiriladi. 
Tarbiyaviy ishlar anomal bolalarning individual va yosh xususiyatlarini 
inobatga olish asosida ularda mustaqilliq o‘ziga xizmat ko‘rsatish, mehnat 
ko‘nikmalari, xulq madaniyati, shuningdeq ijtimoiy muhitda yashash va 
ishlash ko‘nikmalarini shakllantirishga yo‘naltiriladi. Anomal bolani 
tarbiyalash atrofdagilarning uning psixik yoki jismoniy kamchiliklariga 
ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lishni talab etadi. Bunday bolalarda 
optimizm va ishonchni tarbiyalash, qobiliyatini shakllantirish yoki uning 
o‘rnini bosuvchi imkoniyatni rivojlantirish, ijobiy sifatlarini tarbiyalash hamda 
harakatlari va xulqini tanqidiy baholash qobiliyatini rivojlantirish juda muhim.
3. 
Korreksiya
(Yunoncha 
tuzatish) 
bolaning 
psixik 
va 
jismoniy 
rivojlanishidagi nuqsonlarni tuzatish, yo‘qotish va pasaytirishni nazarda tutadi. 
4. 
Korreksion-tarbiyaviy ishlar
kategoriya sifatida shaxsning anomal 
rivojlanishi xususiyatlariga ko‘ra umumiy pedagogik ta’sir ko‘rsatish chora-
tadbirlari tizimidan iborat. Korreksion–tarbiyaviy masalalarida sinf va sinfdan 
tashqari ishlarning barcha tur va shakllaridan foydalaniladi.
Korreksion –tarbiyaviy ishlar anomal bolalarni o‘qitish jarayonida amalga 
oshiriladi va mehnat tarbiyasini samarali tashkil etish uchun katta imkoniyatlar 
yaratadi. Mehnat ta’limi jarayonida faqat kasbiy malakalari emas, balki o‘z 

---

501 
ishlarini rejalashtirish ko‘nikmalari, og‘zaki ko‘rsatmalarga amal qilish 
malakasi, ishning sifatini tanqidiy baholash va boshqa malakalari 
tarbiyalanadi. Kamchiliklarini tuzatish yordamida anomal bolalarning normal 
rivojlangan bolalar bilan aloqalari uchun sharoitlar yaratish muhimdir. Bir 
qator hollarda anomal bolalar uchun davolash-korreksion tadbirlar (davolash 
jismoniy mashqlari, masala, artikulyar va nafas olish gimnastikasi, dori-
darmonlar qabul qilish va boshqalar) ni tashkil etish zarur bo‘ladi. 
5. 
Kompensasiya
(Yunoncha 
«compensatio» 
– 
o‘rnini 
to‘ldirish, 
tenglashtirish) organizmning buzilgan yoki rivojlanmagan funksiyalarining 
o‘rnini to‘ldirish yoki qayta qurishdir. Kompensasiya jarayoni oliy nerv 
faoliyatining zahira imkoniyatlariga tayanadi.
6. 
Ijtimoiy reabilitasiya
(Yunoncha «rehabilitas» – layoqati, qobiliyatini 
tiklash) tibbiy-pedagogik mazmunida anomal bolaning psixofiziologik 
imkoniyatlari darajasida ijtimoiy muhitda ishtirok etishi uchun sharoit 
yaratish, uni ijtimoiy hayoti va mehnatiga jalb etishni anglatadi. Bu rorreksion 
pedagogika nazariyasi va amaliyotida asosiy vazifa hisoblanadi. 
Reabilitasiya nuqsonlarini yo‘qotish va yumshatishga yo‘naltirilgan maxsus 
tibbiy vositalar hamda maxsus ta’lim, tarbiya va kasbiy tayyorlash yordamida 
amalga oshiriladi. Reabilitasiya jarayonida kasallik oqibatida buzilgan 
funksiyalarning o‘rni to‘ldiriladi. Reabilitasiya vazifalari anomal bolalarning 
turli kategoriyalari uchun maxsus o‘quv muassasalari tizimida hal etilib, unda 
o‘quv jarayonini tashkil etish xususiyatlari bolalarning anomal rivojlanishi 
xususiyatlariga qarab belgilanadi. 
7. 
Ijtimoiy adaptasiya
(Yunoncha «adapto» - moslashish) – anomal 
bolalarning individual va guruhli xulqlarini jamoatchilik qoidalari va 
qadriyatlari tizimiga mos kelishini ta’minlash. Anomal bolalar uchun ijtimoiy 
munosabatlarni tashkil etish qiyin, sodir bo‘layotgan o‘zgarishlarga mos 
ravishda javob qaytarish qobiliyati past, shu bois murakkab talablarni 
bajarishga ularning layoqati yetmaydi. Ijtimoiy adaptatsiya bolalarga ijtimoiy 
foydali mehnatda faol ishtirok etish uchun imkoniyat yaratadi.
8
. Oilaviy tarbiya
Reabilitasiya ni samarali tashkil etish omili. Oila va 
maktabning hamkorlikdagi harakatlari anomal bolani ijtimoiy faoliyatga jalb 
etish, uning mehnat qobiliyatlarini aniqlash va imkoniyat darajasida kasb 
ko‘nikmalarni shakllantirishni ta’minlaydi 
Коррекцион педагогика