Modulidan o’quv-metodik majmua

 
 Detalning konstruktiv va texnologik qismlari haqida tushuncha 
Bu tushunchani tezliklar qutisining podshipnikli va tishli g‘ildirakli vali 
misolida ifodalash mumkin.
Valning asosiy elementlari: faskalar 1, tishli g‘ildirak va podshipniklar uchun 
bo‘yinchalar 2, ariqchalar 3, chiqiq 4, shponkali o‘yiq 5, val toreslaridagi 
markazlovchi chuqurchalar 6 dan iboratdir.
Bo‘yinchalar, chiqiq va shponkali o‘yiqlar yig‘ish birliklaridagi boshqa 
detellarining tegishli elementlari bilan tutishadi (birikadi). Bu elementlarning 
o‘lchamlari, shakli va o‘rni o‘zaro birikuvchi detallarga moslangan hamda 
buyumning vazifasi va ishlashini nazarda tutib hisoblash hamda konstruktorlik 
mulohazalari asosida o‘rnatilgan. Bunday qismlar tuzish-qurish qismlar deb 
ataladi. Qolgan qismlar: faska, ariqcha, markazlovchi chuqurcha va hakazolar 
detalni tayyorlash hamda uni boshqa detallarga birlashtirish qulay bo‘lishi uchun 
texnologik talablardan vujudga kelgan .Masalan, detalning faskalari buyumni 
yig‘ish qulay bo‘lishi (toreslar zich birikishi) uchun zarur. Ariqchalar val 

---

107 
bo‘yinchisini silliqlashda siliq halqa yuzaga chiqishi uchun kerak, markazlovchi 
chuqurcha esa valni ishlashda tayanch sifatida xizmat qiladi. Odatda val 
markazdagi stanokka o‘rnatiladi. Detallardagi ularni tayyorlash operasiyalari bilan 
bog‘liq qismlar texnologik qismlar deyiladi.
 
8 – ilova
Tuzish-qurish hujjatlarining turlari to‘g‘risida
Tuzish-qurish hujjatlariga grafika va matn shaklidagi hujjatlar kiradi. Ular 
alohida holda yoki birgalikda buyumning tarkibi va tuzilishini belgilaydi, uni 
ishlab chiqish yoki tayyorlash , nazorat, qabul, qo‘llashni va ta’mirlash qilish 
uchun zarur ma’lumotlarga ega bo‘ladi. Tuzish-qurishk hujjatlarining quyidagi 
asosiy turlari nazarda tutilgan: