Modulidan o’quv-metodik majmua

 
Detalning tuzish-qurish va texnologik qismlari haqida tushuncha
Bu tushunchani tezliklar qutisining podshipnikli va tishli g‘ildirakli vali 
misolida ifodalash mumkin.
Valning asosiy qismlari: faskalar 1, tishli g‘ildirak va podshipniklar uchun 
bo‘yinchalar 2, ariqchalar 3, chiqiq 4, shponkali o‘yiq 5, val toreslaridagi 
markazlovchi chuqurchalar 6 dan iboratdir.
Bo‘yinchalar, chiqiq va shponkali o‘yiqlar yig‘ish birliklaridagi boshqa 
detellarining tegishli qismlari bilan tutishadi (birikadi). Bu qismlarning 
o‘lchamlari, shakli va o‘rni o‘zaro birikuvchi detallarga moslangan hamda 
buyumning vazifasi va ishlashini nazarda tutib hisoblash hamda tuzish-qurish 
mulohazalari asosida o‘rnatilgan. Bunday qismlar tuzish-qurish qismlar deb 
ataladi. Qolgan qismlar: faska, ariqcha, markazlovchi chuqurcha va hakazolar 
detalni tayyorlash hamda uni boshqa detallarga birlashtirish qulay bo‘lishi uchun 
texnologik talablardan vujudga kelgan .Masalan, detalning faskalari buyumni 
yig‘ish qulay bo‘lishi (qirra zich birikishi) uchun zarur. Ariqchalar val 
bo‘yinchisini silliqlashda siliq holda yuzaga chiqishi uchun kerak, markazlovchi 
chuqurcha esa valni ishlashda tayanch sifatida xizmat qiladi. Odatda val 
markazdagi stanokka o‘rnatiladi. Detallardagi ularni tayyorlash operasiyalari bilan 
bog‘liq qismlar texnologik qismlar deyiladi. 
 
 
9 – ilova
Mashinalarni tuzuvchi-quruvchi to‘g‘risida umumiy tushunchalar 
Tuzuvchi-quruvchi deganda hujjatni ishlab chiqishning ijodiy va tizimli 
jarayoni tushuniladiki, bu hujjatning hajmi va sifati mashinasozlik 
texnologiyasining barcha talablariga rioya qilgan holda mashinani tayyorlash 
imkonini beradi. 
Tuzuvchi-quruvchida mashinag etakchi rol o‘ynaydi. U mashinani 

---

108 
tayyorlash, uni sinab ko‘rish, tanilgan texnik va tuzish echimlarning to‘g‘riligiga 
ishonch hosil qilish, shuningdek, bunday mashinalarni donalab, seriyali yoki 
ko‘plab ishlab chiqishni yo‘lga qo‘yish uchun asos bo‘ladigan grafik va matnli 
hujjatlarning to‘la jamlamadan iborat tuzuvchi-quruvchi loyihasini ishlab 
chiqish; mashinadan foydalanish jarayonini, uning ishlash tamoyillarini, 
mashinani ishlatish va puxtaligi hamda uzoq ishlashini ta’minlash uchun unga 
xizmat ko‘rsatish qoidalarini bilishi kerak. 
CHizmakash- tuzuvchi-quruvchi o‘z vazifasini mohirona bajarish uchun 
chizmalar va jadvallarni yaxshi o‘qish va chizishda texnik adabiyotlardan, 
so‘rovnomalardan foydalanishda yordam beradigan muayyan bilimlar hamda 
ko‘nikmalarni o‘zlashtirishi zarur.