Moliya bozori

218




adabiyotlarda «aksiya kursi» tushunchasida dividendlami ikki xil ifodalash (mutlaq miqdorda va foizlarda) bilan bog'liq birmuncha chalkashliklar mavjud. Bilish kerakki, dividend har doim mutlaq (pul birligida) miqdorda ifodalanadi, foizlardagi ifodasi esa dividendning mutlaq miqdorini nominal narxi bilan solishtirishdan kelib chiqariladi.
«Aksiya bahosi» tushunchasini ko'rishda hisoblab topiladigan bahosi nazarda tutilgan. Hisoblab topiladigan bahodan tashqari, aksiya yana quyidagi baholaiga ega:

• 
  nominal bahoga (nominalga);
  
• 
  kurs bahoga (aksiyaning bozor bahosi yoki birja narxi sifatida xizmat qiladi);
  
• 
  buxgalterlik (hisob kitobidagi) balans bahosi.
  

Nominal — bu aksiyaning birlamchi emissiyasida ko'rsatilgan bahosi.
Aksiyalaming kurs yoki bozor bahosi (narxi) turlicha va har xil formulalar yordamida hisoblab topiladi. Aksiyaning bu bahosini hisoblashda qo'Uaniladigan usullardan birida ikki turdagi inves- torlami mavjudligidan kelib chiqiladi. Investorlaming bir turi yuqori dividendlarga yo'nalgan bo‘lsa, ikkinchi turi esa aksiyalaming bozor bahosini ortishiga intiladi. Shunga mos ravishda, aksiyalaming bozor narxi (bahosi) o'rtacha vaznlashtirilgan summa ko'rinishida aniqlanadi:
Ц_р =x у + уЦ₃,х + у = \,
bu yerda, x — baland dividendlami orzu qiluvchi investorlar ulushi; у — aksiyalar kurs narxining oshishini xohlovchi investorlar ulushi; Sj— bo'lib o'tgan savdolarda (savdolarning yopilishi kunida) aksiyalaming ushbu turiga belgilangan bozor bahosi (narxi).
Aksiyalaming bozor narxini hisoblashda x va у qiymatlariga bog'liq holda kurs (u=l) yoki dividend (x= 1) yondashuv ishlatilishi mumkin. Lekin na kurs va na dividend yondashuv aksiyalaming real bahosini aniqlashda qoniqarli natija bera olmaydi.
Aksiyalaming kelajaktiagi davrlardagi bozor bahosi (narxi)ni texnik tahlil metodlari yordamida hisoblab topiladi. Bu metodlarga 219




asosan, awalgi davrlar bo'yicha malum bo'lgan aksiyalaming kuns narxlari statistikasi asosida ushbu aksiyalar kursini kelajakdagi o'zgarishi prognoz qiiinadi.
Aksiyalaming balans narxi — bu aksiyadorlik jamiyatining sof aktivlari hajmini (so'mlardagi) uning joylashtirilgan (to'langan) aksiyalari soniga nisbati. Aksiyadorlik jamiyatning sof aktivlari quyidagicha hisoblanadi: aktivlar (asosiy vositalar, nomaterial aktivlar, oborot mablag'lar) summasi minus jamiyatning qarzlari (kreditorlar bilan hisob-kitoblar, qarz mablag'lari, kelajak davrlar daromadlari). Aksiyalaming balans bahosi har yili bir marotaba yillik balansni yopilishidan keyin hisoblanadi. Ko'pincha aksiyaning bozor narxini hisoblashda, uning balans bahosi ishlaliladi.
Aksiyalar daromadliligi obligatsiyalarnikiga o'xshash hisoblab topiladi. Daromadlilikning uch ko'rsatkichini ajratib ko'rsatish mumkin:

1. 
   daromadlilikning dividend normasi (foizlarda ifodalangan dividendning aksiya nominaliga nisbati);
   
2. 
   daromadlilikning joriy normasi (dividendning aksiyani sotib olish narxiga nisbati): ..
   

. -Д _ Д
'^T Ц д/i ''
uning miqdori bankning kredit stavkasini ifodalaydi;

3. 
   daromadlilikning to'liq normasi yoki aksiyaga vaqtning ДГ davrida egalik qilishdagi daromadlilik.
   

Faqat dividendlarni xohlovchi investorlar (aksiyaning kurs narxi o'zgarishini hisobga olmaydigan) uchun aksiya ko'rsat- kichlarini hisoblashni ko'ramiz, ya’ni x— x₇= I, y_t = y₂ =0.
Bunda daromadlilik noldan katta bo'ladi, agar i, > i₂ bo'lsa, ya’ni bank stavkasi pasayganda daromadlilikni kuzatish mumkin (albatta, o'zgarmas dividenlar miqdorida).
Hozirda barcha mutaxassislar tomonidan bir ovozdan aksiyalar kursi ifodasi qabul qilinmoqda.
Yuqorida ta’kidlanganidek, aksiyalar daromadliligining to'liq normasi uch o'zgaruvchiga bog'liq: dividendlar miqdoriga, bankning ssuda stavkasiga va aksiyaning sotilish narxiga. Bu o'zgaruvchilar aksiyalar bo'yicha noaniq miqdorlar hisoblanadi,