Moliya bozori

41




bu biijada muomalaga chiqarilgan aksiyalardir. Keyingilari esa faqat qimmatli qog’ozlarning birjadan tashqari bozorlarida mavjud bo'lgan aksiyalar.
Emitent tomonidan chiqarilish xususiyatiga ko’ra, obuna aksiyalari mavjud (ulaming joylashtirilishi uchun distribyuter firma tomonidan kafolatlar berilgan). Ular to’liq yoki bir yilda to’la- nadigan va qismlarga bo’lib to’lanadigan turlarga bo’linadi.
Muomala xususiyatiga ko‘ra, «muomaladagi aksiyalar», ya’ni emitentning qimmatli qog‘ozlar bozorida doimiy ravishda muo- malada bo’luvchi aksiyalarga «portfel aksiyalari», ya’ni ulami chiqar- gan kompaniyalar ixtiyorida bo’lgan aksiyalar.
«Faol» deb nomlanuvchi aksiyalaming alohida toifasi mavjud. Bu biijalarda doimiy ravishda katta miqdorda muomalada bo’ladigan aksiyalardir. Mazkur aksiyalar ular uchun maxsus indeks- lar belgilanish chog'ida bozordagi vaziyatning indikatori hisoblanadi.
«Qayta baholanish huquqiga ega bo’lgan» aksiyalar emitentga aksiyaning egasidan qo’shimcha badalni talab qilish huquqini beradi. Aksariyat hollarda bunday aksiyalar inOatsiya sharoitlarida chiqa- riladi.
«Kafolatlangan aksiyalar» - kafolatlangan dividendlami olish huquqini beradi.
«Vinkulirlangan aksiyalar» — ushbu aksiyalaming egasi ulami aksiyadorlik jamiyati ijroiya organining ruxsatisiz sotishi mumkin emas.
Imtiyozli (preferensial) aksiyalar alohida o’rin tutadi, ulaming har xil turlari mavjud. Masalan, chaqirib olinish huquqiga ega bo’lgan (chaqirib olinadigan) imtiyozli aksiyalar — mazkur aksiya­lar emitentga ulaming egasidan oldindan xabar qilingan holda sotib olish huquqini beradi.
«Oltin aksiya» — bu uning egasiga (ustav fondiga qo’shgan ulushidan qat’i nazar) ma’lum bir vaqt mobaynida kompaniyani boshqarish huquqini beradi. Bunday aksiyalar ko’pincha xususiy- lashtirish jarayonlari kechayotgan mamlakatlarda uchraydi. Bunda «oltin» aksiyaning egasi sifatida, odatda, qandaydir bir iqtiso- diyotni boshqaruvchi idora orqali davlatning o’zi ishtirok etadi.