Moliya Instituti E. Egamberdiev X

2002 yilda Respublika iqtisodiyotini investitsiyalash hajmi yalpi ichki mahsulotga nisbatan 24,5 % yni tashkil etdi. Kapital mablag’lar tarkibida xorijiy investitsiyaning hissasi ko’paydi va jami investitsiyalarning 30 % ga yoki 1 milliard AQSh dollariga to’g’ri keladi.
2001 yil iqtisodiyotimizga jalb etilgan xorijiy investitsiyalarning umumiy hajmidan faqat 13,4 % gina bevosita amalga oshirilgan.
Keyingi yillarda Evropa tiklanish va taraqqiyot banki (ETTB), Osiyo taraqqiyot banki, Xalqaro moliya karparatsiyasi va boshqa xalqaro moliya tashkilotlarining 450 mln. AQSh doll. Miqdoridagi kredit resurslari kichik va o’rta biznesni rivojlantirish maqsadlariga yo’naltirilgan. Shu kunga qadar bu kreditlardan 345 mln. 800 ming
AQSh dollari o’zlashtirilgan bo’lsa, shuning 87 mln. doll. Birgina 2002 yilga to’g’ri keladi.^*
Lekin xorijiy investitsiyalarni jalb etish xali ancha sust bormoqda. 2002 yilgacha respublikaning 31 ta tumanida xorijiy investitsiyalar ishtirokida birorta ham korxona tashkil etilmagan. 2001 yil mamlakatimizda etishtirilgan paxta tolasini qayta ishlovchi eng zamonaviy uskuna va texnologiyalar bilan jihozlangan «Qobul- Farg’ona», «Chinoz to’qimachi» kabi yangi qo’shma korxonalar ishga tushirilgan.
Yuqorida aytilganlarga misol tariqasida Buyuk Britaniya va O’zbekiston bilan xamkorlikda yaratiglgan tamaki mahsuloti ishlab chiqaruvchi «UzBAT» korxonasini,
«AYSEL» turk qurilishi kompaniyasini keltirishimiz mumkin. Bu kompaniya
«Interkontenental» mexmonxonasini, O’zbekiston respublikasi milliy banki binosini qurib foydalanishga topshirdilar. O’zbekiston turk bankini; xorijiy va O’zbekiston korxonalariga, tashkilotlariga xizmat ko’rsatuvchi Gollandiyaning ABN-AMRO milliy bankini yaratilishi; chet el investitsiyalarini moliyalashtirish uchun yaratilgan O’zbekiston Respublikasi xususiylashtirish banki; Yaponiyaning SAKURA LTD- xorijiy bankini; Frantsiyaning SOS’ETE JENERAL; Xindistonning milliy banki turli xildagi Rossiya banklari; Cof xorijiy kapitalga asoslangan «Toshkent» markaziy Osiyo rekonstruktsiya qilish va rivojlantirish banki kabilar shular jumlasidandir.
Qo’shma korxonalardan Janubiy Kareya bilan xamkorlikda «UzDEU» korxonasi va unda yangi modeldagi «Matiz» avtomobilni ishlab chiqarishni yo’lga qo’yilishi,
«UzDEU elektroniks», Buxorodagi neftni qayta ishlash qo’shma korxonasi yaratilishi misol bo’la oladi. Germaniya bilan (firma «Mersedes Bents») - Xorazm Agrosanoat birlashmasi; Italiya bilan - «Uzitalmotor» xissadorlik jamiyati, AQSh bilan oltinni birga qazib olish qo’shma korxonasi bo’lgan «Nyumont Mayning» kompaniyasi va boshqalarni misol qilib keltirsak bo’ladi.
Hozir O’zbekistonda 1500 dan ortiq xorijiy sarmoyalar bilan ishlaydigan korxonalar faoliyat ko’rsatmoqda. Masalan, AQSh bilan yaratilgan 200ta korxona;

^* I.Karimov. Isloxatlar strategiyasi – mamlakatimiz iqtisodiy salohiyatini yuksaltirishdir. Gaz. «Milliy ta’lim» 2003y. 21 fevral.

Germaniya bilan 150tadan ortiq; Janubiy Koreya bilan 100tadan ortiq korxonalar ro’yxatdan o’tgan.
Evropa tiklanish va taraqqiyot banki keyingi yillarda O’zbekiston iqtisodiyotiga 750 mln. dollardan ziyod sarmoya qilindi: Uning ishtirokida oltin qazib olish bo’yicha «Zarafshon - Nyument» kabi yirik qo’shma korxonalar, bir qancha qo’shma banklar va lizing kompaniyalari tashkil etildi. Farg’ona neftni qayta ishlash zavodi va Sirdaryo GRESi rekonstruktsiya qilindi. Toshkent xalqaro aeroporti zamonaviy andozalar asosida qayta ta’mirlandi, hamda mamlakatimiz iqtisodiyotini rivojlantirishda nafaqat katta, balki ustivor axamiyatga ega bo’lgan boshqa qator loyxalar amalga oshirildi.
Kichik va o’rta biznesni rivojlantirish uchun Evropa tiklanish va taraqqiyot banki qiymati 200 mln. doll-ga teng bo’lgan kredit linyalarini ochdi.¹
O’zbekiston 1992 yil boshidan ETTB-ning a’zosi bo’lgan. O’zbekiston 42 mln. evro miqdorida ETTB-ning 4200 aktsiyasiga egalik qiladi. Hozirgi vaqtda O’zbekistonda ETTB ishtirokida 1,4 mlrd so’mlik 20 ta loyixa ishlari amalga oshirilmoqda.
Hozirda O’zbekiston 120 ta dunyo mamlakatlari bilan savdo-iqtisodiyot aloqalari o’rnatgan. O’zbekistonda 90 mamlakatdagi 3000 ta yaqin korxonalar chet el investitsiyasa ishtirokida faoliyat ko’rsatadi.²

¹ «Xalq so’zi» gaz. 2003 yil 5 may.

² Evropeyskiy bank rekonstruktsii i razvitiya – podderjka reform. Jurnal «Ekonomicheskiy vestnik Uzbekistana». 4/2003. s. 2-4

4.