Moliya Instituti E. Egamberdiev X

Shu nuqtai nazardan qaraganda, ortiqcha ishchi kuchlarini ish bilan ta’minlash, ishsizlik masalasini hal etish- mamlakatmizidagi eng dolzarb iqtisodiy va ijtimoiy muammolardan biridir.

Bu vazifani hal etishning eng samarali yo’nalishlaridan biri- kichik va o’rta korxonalar sonini ko’paytirish, xususiy tadbirkorlikni har tomonlama qo’llab-quvvatlashdan iborat. Bundan tashqari Mamlakatimiz aholsining katta qismi -deyarli 60 foizi qishloq joylarida yashaydi. Bugungi kunda aynan qishloq joylarida odamlarni ish bilan band qilish, daromad manbalari bilan ta’minlash, ayniqsa, keskin muammo bo’lib turibdi. Bu muammo er va, birinchi galda, suv resurslarining cheklanganligi bilan bog’liq.

Tabiiyki, bu masalani qishloq xo’jaligi o’z xolicha xalq qila olmaydi. Buning ustiga, qishloq xo’jaligi sohasida ishlab chiqarish samaradorligini yanada oshirish ishchi kuchlarini kamaytirib borishni taqazo etadi. Bu esa o’z navbatida qishloq aholisini ish bilan ta’minlash borasida yangi muammolarni keltirib chiqaradi.

Bu muammoning qanday echimi bor?
Hammamizga ma’lumki, biz qishloq joylarida yirik sanoat komplekslarini barpo eta olmaymiz. Chunki ular o’z-o’zini qoplamaydi va kutilgan samarani bermaydi.

Buning uchun esa qishloq joylarida, birinchi galda, tadbirkorlik, kichik va o’rta biznesning jadal rivojlanishi uchun zarur bo’lgan barcha shart-sharoit va kafolatlarni yaratish, dehqon va fermer xo’jaliklari faoliyatining samaradorligini oshirish orqali yangi-yangi ish joylari tashkil etish kerak.

4. 
   O’zbekistonda kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlanishning hozirgi holati va istiqbollari.
   

O’zbekistonda kichik va o’rta biznesni rivojlantirish va rag’batlantirishda izchil davlat siyosatini olib borilib, muayyan ijodiy natijalar qo’lga kiritildi.

• 
  2000 yil 7 iyundagi rasmiy malumotlarga qaraganda O’zbekiston Respublikasi aholisi 24572,2 ming kishi bo’lib shundan, mehnat resurslari 50% ni yoki 12245 ming kishini tashkil etadi. Shundan ish bilan band bo’lganlari 8798,5 ming kishi yoki 71 % ni tashkil etadi.
  

2001 yil iyul oyidagi ma’lumotlarga ko’ra mamlakatimizda ish bilan band bo’lgan aholining 30 % yoki 3 mln. kishi kichik va o’rta biznes sohasida xizmat qilgan bo’lsa, 2002 yilga kelib (fevral oyigacha) 53 % yoki 4,7 mln. kishi tadbirkor sifatida mehnat qilgan.
Demak, bizning hisoblarimiz bo’yicha taraqqiy etgan mamlakatlar darajasiga etish uchun hozirgi paytda respublikamizga yana 1,5 mln. tadbirkor etishmas ekan. Bizning hisobimiz bo’yicha 2010 yilga borib respublikamizga jami 9,6 mln. tadbirkor xodim zarur bo’ladi. Demak, respublikada tadbirkorlar sonini salkam 5 mln.ga etkazish lozim bo’ladi. Kichik va o’rta biznesning ichki mahsulot tarkibidagi ulushi 2002 yil (fevral oyigacha) 24,5 % ni tashkil etdi. Boshqa rivojlangan mamlakatlarda esa bu ko’rsatgich 50-60 % dir. 2001 yilda respublikamizda chet-el sarmoyasi asosida 90 ta yangi korxona tashkil etildi. Kapital mablag’lar tarkibida xorijiy investitsiyalar xissasi ko’paydi va jami investitsiyalarningumumiy hajmidan faqat 13,4 % o’zlashtirilgan.
Lekin xorijiy investitsiyalarni jalb etish xali ancha sust bormoqda. 2002
yilgacha respublikaning 31 tumanida xorijiy investitsiyalar ishtirokida birorta ham korxona tashkil etilmagan.
2002 yilda 38 minga yaqin mikrofirma, kichik va o’rta korxonalar tizimi bugungi kunda ularning umumiy soni 240 minga etdi. Tadbirkorlikni rifojlantirish hisobiga 370 mingta yangi ish o’rinlari ochildi. Bu miqdor 1,5 brobar ko’p.
Agar 2000 yilning boshida 143,5 ming korxona faoliyat ko’rsatgan bo’lsa, 2001 yilning boshidagi ma’lumotga qaraganda yurtimizda 190 mingta o’rta va kichik korxonalar faoliyat ko’rsatgan. Shundan 63 mingtasi xususiy korxona bo’lgan. Xususiy sektor axolining 30 % ni ish bilan ta’minladi. Xususiy korxonalarni YaIMdagi ulushi 35 % bo’ldi.¹
Quyidagi jadval ham bu to’g’rida axborot beradi.
6-jadval.