Moliya Instituti E. Egamberdiev X

Soliq to’lagunga qadar foyda umum xo’jalik faoliyatidan kelgan foyda (yoki zarar) bilan favqulotdagi holatlardan kelgan foydani qo’shilgani va zararni ayirmasiga teng bo’ladi. Soliqlar to’lagandan keyingi korxona ixtiyorida qoladigan sof foyda – soliq to’lanmasdan olingan foydadan (daromaddan) olingan soliq va hech qaerda hisobga olinmaydigan boshqa soliq hamda to’lovlar yig’indisining ayirmasiga tengdir.

Buxoro sut xissadorlik jamiyatining moliyaviy natijalarini kuyidagi ma’lumotlardan ko’rish mumkin.
9-jadval.

Buxoro sut xissadorlik jamiyatining moliyaviy natijalari.

Ko’rsatkichlar		O’tgan yili		Hisobot yili
		Daromad	Harajat	Daromad	Harajat
1. Mahsulotni kelgan tushum KKS Aktsiz	sotishdan		-	322946	-
		245129
			29146		44308
2. Mahsulot sotishdan kelgan
sof tushum		215983	-	278638	-
Sotilgan mahsulotni ishlab
chiqarish tannarxi
			169778		253782
3. Yalpi sotishdan ko’rilgan foyda		46205		24856
4. Asosiy ishlab faoliyatining natijasi	chiqarish moliyaviy	47361	17104	24856	20697
5. Umum faoliyatining natijalari	xo’jalik moliyaviy	30859		7117
6. Soliq tulangunga qadar moliyaviy natija		30859		7117
7. Foyda(daromad)dan soliq			18056		5081
8. Boshqa soliq va ajratmalar			256		201
9. Hisobot davridagi sof foyda (zarar)		12547		1835

Korxonada sof foyda kuyidagi ishlarga taqsimlanadi:

• 
  ishlab chiqarishni rivojlantirish;
  
• 
  rezerv fondini yaratish;
  
• 
  dividentlarni to’lash;
  
• 
  yil yakunlari bo’yicha moddiy muqofotlar berish;
  

Taqsimlanmay qolgan foyda balans passivining birinchi qismi bo’lgan “Xususiy mablag’larni yaratish manba’lari” qismining tarkibida turadi.
Foyda - daromad bilan ishlab chiqarish harajatari o’rtasidagi farqdir. O’z navbatida maksimal darajada foyda beradigan ishlab chiqarish hajmini aniqlash uchun biz uning daromadini tahlil qilib ko’rishimiz kerak. Korxona yoki firmaning oladigan umumiy daromadi R mahsulot bahosini (R-ni) sotilgan mahsulot miqdori (Q)-ga ko’paytirishga teng.
Daromad «R» deb yozilmaydi «R(Q)» deb yoziladi. Chunki daromad miqdori ishlab chiqariladigan mahsulot hajmiga bog’liqdir.
Pirovard daromad. Mahsulot hajmining bir-birlika o’sishi.
(Q) natijasida daromadning o’sishni  R(Q) biz pirovard daromad deb, yozamiz:
MR=R(Q)/Q
Shunday qilib, o’rtacha daromad AR bir birlik mahsulotni sotish natijasida olingan AR=R(Q)/Q foydani ko’rsatadi.
Quyidagi 7-jadval ma’lumotlarida korxonaning (firmaning) pirovard va o’rtacha daromadi o’zgarishi va uning talab egri chizig’i berilgan. (1-chizma)
R=6-Q Ko’ramizki, bunday o’rtacha daromad mahsulot birligining bahosini ko’rsatadi, xolos.
AR=R(Q)/Q=R
Bunday talab egri chizig’i uchun baho 6 dollar bo’lganda daromad nol(0)ga teng bo’ladi. Chunki bunday narxda hech narsa sotilmaydi. Lekin baho 5 dollar bo’lganda bir birlik (dona) mahsulot sotiladi va daromad 5 dollar bo’ladi. Mahsulot sotish hajmining bir donadan ikki donaga o’sishi daromadni 5 dollardan 8 dollarga ko’taradi. Shunda pirovard daromad 3 dollarga (8-5) teng bo’ladi. Sotilgan mahsulot miqdori 2 dan 3ga ko’tarilsa pirovard daromad 1 dollargacha tushadi. Keyinalik sotish hajmining 3 donadan 4 donagacha ko’payishi natijada pirovard daromad salbiy
bo’lib chiqadi, ya’ni 1 bo’ladi. Shuni alohida aytish kerakki, pirovard daromad ijobiy bo’lganda umumiy daromadlar mahsulot sotish hajmi bilan barobar (birgalikda) o’sadi, pirovard daromad salbiy bo’lganda esa umumiy daromadlar pasayadi. Talab chizig’i pasga qaraganda tovar bahosi (o’rtacha daromad) pirovard daromaddan yuqori bo’ladi. chunki barcha miqdordagi tovarlar bir xil narxda sotiladi.
Tovarning bir birlik miqdorda sotish uchun baho pasayishi zarur va faqat qo’shimcha birlik mahsulot emas, balki barcha sotilgan mahsulot kam daromad keltiradi. Ishlab chiqariladigan mahsulot bir birlikdan ikki birlikka (1 dan 2 ga) oshganda bahoning 4 dollar kamayishini ko’rishimiz mumkin. (8-jadval). Pirovard daromad 3 dollarga teng: qo’shimcha mahsulot birligini sotishdan olingan daromad 3 dollar birinchi birlik mahsulotni sotishdan ko’rilgan zarar hisoblanadi, chunki birinchi birlik mahsulot 5 dollar narxda sotilgan bo’lsa, ikkinchi birlik mahsulot 4 dollar narxda sotiladi (5-4). Shunday qilib pirovard daromad 3 dollarga teng, ya’ni mahsulot bahosi 4 dollardan ham kam.
10-jadval