Moliyaviy hisob

 
 2-jadval 
Xarajatlarning turli belgilariga asosan tasnifi
2
 
№ 
Tasniflash belgilari 
Xarajatlar turlari 
1. Ishlab chiqarish jarayonidagi iqtisodiy roliga qarab 
Asosiy va ustama 
2. Ishlab chiqarilayotgan mahsulot tannarxiga 
kiritilashiga qarab 
Bevosita va bilvosita 
3. Ishlab chiqarish hajmiga nisbatan 
O‘zgaruvchan va 
doimiy 
 
Noishlab chiqarish xarajatlariga ishlab chiqarish bilan bog‘liq bо‘lmagan 
xarajatlar kiradi. Ularga sotish xarajatlari, boshqarish xarajatlari, boshqa operatsion 
xarajatlar kiradi. 
Yuqoridagilardan tashqari mahsulot tannarxi hisobini yuritishda xarajatlar 
rejalashtirilishi bо‘yicha rejalangan va rejalanmagan xarajatlarga bо‘linadi. 
Rejalanadigan 
xarajatlar 
korxonalar 
faoliyatida 
asosan 
biznes 
rejalarida 
belgilangan kо‘rsatkichlar asosida shakllanadi. Rejalanmagan xarajatlar asosan 
rejada kо‘zda tutilmagan xarajatlar bо‘lib hisoblanadi. Xarajatlarni tarkibiga kо‘ra 
oddiy xarajatlar va kompleks xarajatlariga bо‘lish mumkin. 
3-jadval 
Doimiy va о‘zgaruvchan, bevosita va bilvosita xarajatlar
3

Kо‘rsatkich
Doimiy 
O‘zgaruvchan 
Bevosita 
Bir turdagi mahsulot ishlab 
chiqarishda foydalaniladigan 
qurilmalar ijarasi
Xom ashyo va materiallar 
2
Iqtisodiy adabiyotlardan foidalngan holda muallif tomonidan tuzildi. 
3
Boshqaruv hisobi-1. O‘BAM A, 2008 y. 25-b.

---

Bilvosita 
Bino, qurilmalar 
amortizatsiyasi, agar bir necha 
mahsulot ishlab chiqarilsa 
Bir nechta turdagi mahsulot 
ishlab chiqarishda elektr 
energiya qiymati 
Umumishlab chiqarish xarajatlari ishlab chiqarish xarajatlari, ishlab 
chiqarishning ayrim tarmoqlarini boshqarish xarajatlari, shuningdek u yoki bu 
mahsulot turiga bevosita kiritish mumkin bо‘lmagan turli ishlab chiqarish 
xarajatlarini о‘z ichiga oladi. 
Asosiy vositalar va boshqa uzoq muddat foydalaniladigan aktivlarni sotib 
olish, qurish bilan bog‘liq xarajatlar kapital sarflar yoki kapital qо‘yilmalar (capital 
expenditures) deyiladi. Remont xarajatlari, uskunalarga xizmat kо‘rsatish, yoqilg‘i 
sotib olish sarflari nokapital sarflar yoki xarajat (reVenul expendit) yoki hisobot 
yilida daromad olish maqsadida qilingan xarajatlardir. Kapital qо‘yilmalar bilan 
xarajatlarni bir – biridan farqlay bilish kerak. Xarajat albatta shu davrda daromad 
keltirishi kerak. Kapital qо‘yilma esa bir necha yillardan keyin daromad keltira 
boshlaydi. 
Kapital qо‘yilmalar tarkibiga asosiy vositalar, tabiiy resurslar va nomoddiy 
aktivlarni sotib olishdan tashqari asosiy vositalarni о‘stirish va ularni
yaxshilanishiga sarflanadigan xarajatlar ham kiradi.
Asosiy vositani о‘sishi (additions) deganda ishlab chiqarish quvvatini fizik 
jihatdan kengaytirish tushuniladi.
4
Kapital qо‘yilmalar bu korxonaning asosiy vositalari va nomoddiy 
aktivlarini qayta ishlab chiqarish va ular sifat tarkibini yaxshilash borasida 
qiladigan sarf xarajatlaridir. 
21-sonli BHMSga muvofiq, kapital qо‘yilmalarga quyidagicha ta’rif 
beriladi: Kapital qо‘yilmalar bu korxonaning asosiy vositalar va nomoddiy 
aktivlarga investitsiyalari shuningdek, mahsuldor va ishchi hayvonlarning 
(qiymatidan qat’i nazar, korxonaning aylanma mablag‘lariga kiruvchi pappandalar, 
quyonlar, asalarilar, qо‘piqlovchi itlar, tajriba uchun mо‘ljallangan hayvonlardan 
4
Б.Нидиз, Х.Андерсон, Д. Колдуэлл «Принципи бухгалтерского учёта» 196 – 219 бет. 

---

tashqapi) asosiy podasini tashkil qilish bо‘yicha xarajatlar yig‘indisi.
5
Korxonalarning 
kapital 
qо‘yilmalarini quyidagi belgilarga muvofiq 
tasniflash maqsadga muvofiqdir: