Moliyaviy hisob

1-jadval 
Xarajatlarni yо‘nalishlari bо‘yicha turkumlash 
Hisob yо‘nalishlari 
Turkumlashning maqbul usullari 
1. Mahsulotlar qiymatini baholash 
uchun xizmat qiluvchi harajatlar 
davr uchun va mahsulot tannarxiga 
kiritiladigan xarajatlar 
mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari tar-
kibini tashkil qiluvchi xarajatlar 

---

xarajatlarning buyurtmali va jarayonli
kalkulyatsiyasi 
2. Qarorlar qabul qilish uchun asos 
bо‘lib xizmat qiluvchi xarajatlar 
xarajatlar dinamikasi 
о‘tgan davr va kelgusi davr xarajatlari 
bartaraf etiladigan va bartaraf 
etilmaydigan xarajatlar 
qaytarilmaydigan va almashtiriladigan 
xarajatlar 
marjinal xarajatlar va qо‘shimcha 
xarajatlar 
3. Nazorat va tartibga solish uchun 
asos bо‘lib xizmat qiluvchi xarajatlar 
tartibga solinadigan xarajatlar 
tartibga solinmaydigan xarajatlar 
Xarajatlarni 
hisobga 
olishning 
birinchi 
yо‘nalishi, 
yuqorida 
aytib 
о‘tganimizdek, mahsulot zaxiralari qiymatini baholash uchun yо‘lga qо‘yilgan. 
Xо‘jalik yurituvchi sub’ektlar о‘z faoliyatini odatda foyda olish maqsadida yо‘lga 
qо‘yadilar. O’z - о‘zidan ma’lumki, olinadigan foydani kо‘zlab xarajat qilinadi. 
Foyda о‘zi nima? Foyda olingan daromadlardan ularni olish uchun qilingan 
xarajatlarni tо‘liq qoplagandan sо‘ng yuzaga keladigan summadir. Foydani 
aniqlash uchun esa olingan daromadlardan xarajatlar ayiriladi. Foyda olish yoki 
olinadigan foyda summasini kо‘raytirish uchun mehnat unumdorligini oshirish, 
ishlab chiqarishni maqsadga muvofiq ravishda tashkil etish, yangi texnikani joriy 
qilish, texnologik jarayonlarni takomillashtirish, asosiy va aylanma mablag‘lardan 
unumli 
foydalanish, 
unumsiz 
xarajatlarni 
qisqartirish, 
ishlab 
chiqarishni 
boshqarishni takomillashtirish va boshqa tadbirlarni amalga oshirish kerak. 
Sanab о‘tilgan tadbirlarni amalga oshirish uchun xalqaro tajriba 
kо‘rsatishicha kompaniyalarning boshqaruv tizimini tegishli axborotlar bilan 
ta’minlash talab etiladi. Boshqacha qilib aytganda, boshqaruv qarorlarini qabul 
qilish uchun kompaniyaning xarajatlari haqidagi axborot juda muhim ekan.
Iqtisodiy islohotlar sharoitida xо‘jalik yurituvchi sub’ektlar bozorning talab 
va takliflaridan kelib chiqqan holda о‘zining faoliyatini rejalashtirishi va zarur 
qarorlarni qabul qilishi lozim. Ushbu sharoitdan kelib chiqqan holda xо‘jalik 

---

yurituvchi sub’ektlar “Mahsulot (ish, xizmat)ni ishlab chiqarish va uni sotish 
xarajatlarining tarkibi va moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi tо‘g‘risidagi 
Nizom”da kо‘rsatilgan xarajatlarning elementlariga asoslanadilar.
Xarajatlarni tasniflanishini quyidagi jadvalda yaqqol kо‘rishimiz mumkin.