Mövzu № Mülki müdafiənin yaranma tarixi, rolu və vəzifələri Plan

Əleyhqazların  təcridedici  və  süzücü  növləri  olur.  Süzücü  əlehqazlar 
(ümumqoşun,  mülki,  uşaq  əlehqazları)  daha  geniş  yayılmışdır;  onların  quruluşu  – 
içərisində  fəallaşdırılmış  kömür  və  aerozol  əlehinə  (tüstü  əlehinə)  süzgəclər  olan 
süzücü-uducu  qutunun  daxili  qatlarından  keçərkən  zəhərli  havanın  süzülüb 
təmizlənməsi  prosesinə  əsaslanır.  Süzücü-uducu  qutunun  mühafizəedici  qatları 
karbon 2-oksidi (dəm qazını) udub saxlaya bilmir, buna görə də tənəffüs üzvlərinin 
karbon 2-oksiddən mühafizəsinin təmin edilməsi üçün xüsusi (hopkalit) patrondan 
istifadə  olunur  ki,  bu  patron  əleyhqazın  birləşdirici  borusu  (üzlük  hissəsi)  ilə 
süzücü-uducu qutusu arasında yerləşdirilir (qutuya burulub birləşdirilir). 
Hazırda Respublikamızın MM sistemində yaşlı əhalinin mühafizəsi üçün QP-5, 
QP-5m və QP-7 (QP-mülki əleyhqaz) əleyhqazlarından; uşaqların mühafizəsi üçün 
DP-6m  (uşaq  əleyhqazı,  6-cı  tipi,  kicikölçülü),  DP-6,  PDF-7  (süzücü  uşaq 
əleyhqazı, 7-ci tipi), PDF-D (süzücü uşaq əleyhqazı, məktəbə qədər yaşlılar üçün) 
və  PDF-Ş  (süzücü  uşaq  əleyhqazı,  məktəblilər  üçün)  süzücü  əleyhqazlardan 
istifadə oluna bilər. 
Bunlardan  əlavə  1,5  yaşadək  olan  körpələrin  mühafizəsi  üçün  KZD-6  (uşaq 
mühafizə kamerası, 6-cı tipi) uşağı mühafizə kamerası vardır. 
Tabeldənkənar əleyhqazlara sənaye əleyhqazları, xüsusən kimya müəssislərində 
işlədilən  əleyhqazlar  aiddir.Bu  əleyhqazların  qutuları  xüsusiləşdirilmişdir,  yə’ni 
müəyyən  bir  zəhərli  maddədən  mühafizə  üçün  nəzərdə  tutulmuşdur,  ona  görə  də 
qutunun tərkibində müxtəlif uducular və aerozol süzgəcləri ola bilər. 
Süzücü əleyhqaz süzücü-uducu qutudan və üzlük hissədən ibarətdir. Əleyhqazın 
komplektinə  (dəstinə)  həmçinin  onun  çantası  və  tərləməyən  plyonkalar  olan 
qutucuq,  yaxud  əleyhqazın  üzlük  hissəsindəki  gözlüyün  şüşələrini  tərdən  qoruyan 
xüsusi karandaş da daxildir. 
QP-5  və  QP-5m  əleyhqazları  kiçik  ölçülü    süzücü-uducu  qutu  və  şlem-maska 
tipli  üzlük  hissə  ilə  komplektləşdirilir.  QP-5m  əleyhqazının  şlem-maskasında 
membranlı  qutu  var  (qutuda  danışıq  tərtibatı  yerləşdirilmişdir).  QP-5  və  QP-5m 
əleyhqazlarının üzlük hissələrndə birləşdirəci boru olmur, onlar bilavasitə süzücü-
uducu qutuya birləşdirilir. Şlem-maskalar beş ölçüdə (membranlı şlem-maskalar – 
4  ölçüdə)  buraxılır.  Şlem-maskanın  ölçüləri  onun  çənəaltı  hissəsində  rəqəmlərlə 
göstərilir. 
QP-5  tipli  əleyhqazın  üzlük  hissəsini  seçərkən  başı:  kəllə-yanaqlar-çənəaltı 
hissədən  keçən  dairəvi  xətt  üzrə  ölçürlər.  Alınan  nəticəni  0.5  sm-ə  qədər 
yuvarlaqlayırlar. Alınan kəmiyyət 63 sm-ə (membranlı şlem-maska üçün 61 sm-ə) 
qədər  olarsa  –  «0»  ölçülü,  63.5-dən  sm-ə  (61.5-dən  64  sm-ə)  qədər  olarsa  –  1-ci, 
65.5-dən 68 sm-ə (64.5-dən 67 sm-ə) qədər olarsa – 2-ci, 68.5-dən 70.5 sm-ə (67.5-
dən artıq) olarsa – 3-cü, 71 sm-dən artıq olarsa – 4-cü ölçülü şlem-maska lazımdır. 
QP-7  tipli  əleyhqazlar  iki  növdə  buraxılır:  QP-7  və  QP-7v,  bunlar  bir-birindən 
üzlük hissələri ilə fərqlənirlər. QP-7 əleyhqazı danışıq tərtibatlı və suiçmə tərtibatı 

---

olmayan MQP tipli üzlük hissə ilə komplektləşdirilir. QP-7v əleyhqazı isə, danışıq 
tərtibatı və əsgər su qabından (flyaqa) içmək üçün suiçmə tərtibatı olan MQP tipli 
üzlük  hissə  ilə  komplektləşdirilmişdir  ki,  bu  da  zəhərli  atmosferdə  işləyərkən 
adamın su içə bilməsinə imkan yaradır. 
QP-7  (QP-7v)  əleyhqazının  üzlük  hissələrini  santimetr  bölgülü  lent  vasitəsilə 
başın  üfüqi  və  şaquli  çevrələrini  ölçüb  təyin  etməklə  seçirlər  üfüqi  çevrənin 
kəmiyyətini  tapmaq  üçün  başı  qabaqdan  qaşların  üstündən,  yanlarda  –  qulaqların 
seyvanlarından 2-3 sm üstdən, arxada isə, kəllinin ən çox çıxımlı hissəsindən keçən 
qapalı xətt üzrə ölçürlər. 
Şaquli  çevrə  –  başı  kəllə-yanaqlar-çənəaltı  hissə  üzrə  keçən  dairəvi  xətt  ilə 
ölçməklə  müəyyən  edilir.  Məsələn,  əgər  başın  şaquli  və  üfüqi  çevrələrini  ölçmə 
nəticələrinin cəmi 118.5 sm-ə bərabərdirsə, bu, maskanın 1-ci ölçüsünə, 121.5-126 
sm – 2-ci, 126.5 sm-dən artıqdırsa – 3-cü ölçüsünə müvafiq gələr. 
Uşaq  əleyhqazlarının  quruluşca  özünə  məxsus  xüsusiyyətləri  var.  DP-6m 
əleyhqazı 1.5  yaşdan  yuxarı kiçikyaşlı  uşaqlar  üçündür.  Bu əleyhqaz DP-6m tipli 
yüngülləşdirilmiş  süzücü-uducu  qutudan  və  üzlük  hissə  olaraq  dörd  (1,  2,  3,  4) 
ölçülü MD-1 maskasından (uşaq maskası, 1-ci tipi) ibarət olur. 
DP-6  əleyhqazı  böyük  yaşlı  uşaqlar  üçün  nəzərdə  tutulmuşdur,  iri  ölçülü 
süzücü-uducu  qutu  və  üzlük  hissə  olaraq  yalnız  5-ci  ölçülü  MD-1  maskası 
komplektləşdirilmişdir. 
PDF-D  əleyhqazları  kiçik  və  böyük  yaşlı  uşaqlar  üçündür;  QP-5  tipli  süzücü-
uducu qutudan və üzlük hissə olaraq dörd (1, 2, 3, 4) ölçülü MD-3  maskalarından 
ibarətdir. 
PDF-Ş  əleyhqazı  7  yaşdan  17  yaşa  qədər  olan  uşaqlar  üçündür;  QP-5  tipli 
süzücü-uducu qutudan və üzlük hissə olaraq iki ölçülü (3, 4) MD-3 maskaları və ya 
dörd (0, 1, 2, 3) ölçülü şlem-maskalardan ibarətdir. 
Uşaq  əleyhqazlarının  quruluşu  (yuxarıda  göstərilən  xüsusiyyətlər  istisna 
edilməklə) və iş prinsipi yaşlı adamlar üçün olan əleyhqazlarınkı kimidir. 
Əleyhqazı  istifadəyə  hazırlayarkən  əvvəlcə  maskanın  (şlem-maskanın)  lazımi 
ölçüsünü seçirlər. Uşaq əleyhqazları beş ölçüdə buraxılır, birinci və ikinci ölçülər – 
məktəbə  qədər  yaşlı,  üçüncü,  dördüncü  və  beşinci  ölçülər  isə  məktəbli  uşaqlar 
üçündür. 
Uşaq  əleyhqazı  maskanın  ölçüsünü  tapmaq  üçün  üzün  uzunluğunu,  respiratoru 
seçərkən olduğu kimi, millimetr bölgülü xətkeşlə ölçürlər (keçmişdə üzün enini də 
ölçürdülər,  lakin  təcrübə  göstərdi  ki,  buna  ehtiyac  yoxdur).  Məsələn,  PDF-D 
əleyhqazının  maskasını  seçərkən  üzün  uzunluğu  88-95  mm  olduqda  3-cü,  96-103 
mm  olduqda  4-cü,  104-111  mm  olduqda  5-ci  ölçülü  maska  lazımdır.  PDF-Ş 
əleyhqazlarda  şlem-maskanın  lazımi  ölçüsünü  isə  başın  çevrəsini  kəllə-yanaqlar-
çənəaltı  hissədən  keçən  qapalı  xətt  üzrə  santimetr  bölgülü  lentə  ölçüb  tə’yin 
edirlər. Ölçmənin nəticəsi 63 sm-dək olduqda – sıfır ölçülü; 63.5-65 sm olduqda – 
2-ci;  68.5-70.5  sm  olduqda  –  3-cü;  7.1  sm-dən  artıq  olduqda  –  4-cü  ölçülü  şlem-
maska götürülür. 
Əleyhqazın lazımi ölçüsünü seçdikdən onun kipliyini yoxlayırlar. Bu məqsədlə 
maskanı  (şlem-maskanı)  başa  taxır,  çantadan  süzücü-uducu  qutunu  çıxarıb  onun 

---

dibindəki  deşiyi  tıxacla,  ya  da  əlin  ovucu  ilə  örtür  və  nəfəs  alırlar.  Bu  zaman 
maskanın altına hava keçməməlidir. 
Əleyhqazın  gözlük  şüşələri  tərləməsin  deyə,  içəri  tərəfdən  onların  səthinə 
«karandaş»  vasitəsilə  şəbəkə  şəklində  5-6  yüngül  xətt  çəkir,  sonra  buxətləri  şüşə 
şəffaflanana  qədər  barmaqla  sürtürlər.  PDF-Ş  (2Ş)  əleyhqazlarında  bu  məqsədlə 
tərləməyən plyonkalardan istifadə olunur. 
Təcriedici əleyhqazlar (İP-4, İP-5 tipli) və ya təsiredici oksigen cihazları (KİP-
5, KİP-7, KİP-8) adamın tənəffüs üzvlərini ətrafdakı havadan tamamilə təcrid edir. 
Nəfəs  almaq  üçün  regenerativ  (bərpaedici)  patrondan  alınan,  yaxud  oksigen 
balonundan  verilən  oksigendən  istifadə  olunur.  Belə  əleyhqaz  və  cihazlar:  havada 
ZM-in  konsentrasiyası  çox  yüksək  olduğu  üçün  ZM  süzücü  qutudan  «keçmək» 
qorxusu  yaradan  və  süzücü  əleyhqaz  etibarlı  surətdə  mühafizəni  tə’min  etməyən 
hallarda; havada karbon 2-oksidin konsentrasiyası yüksək olan hallarda işlədilir. 
Oksigenlə  təchiz  etmə  prinsipinə  görə  təsiredici  əleyqaz  və  cihazlar  iki  qrupa 
bölünür:  kimyəvi  əlaqəli  oksicenlə  və  sıxılmış  oksigenlə  təchiz  edən  cihazlar. 
Birinci  qrupa  İP-4,  İP-5  əleyhqazları,  ikinci  qrupa  KİP-5,  KİP-7,  KİP-8  cihazları 
aiddir.