Mövzu № Mülki müdafiənin yaranma tarixi, rolu və vəzifələri Plan

Dərinin  mühafizə  vasitələri.  Dəri  səthini  mühafizə  vasitələri  –  bədənin  açıq 
sahələrini,  paltarları  və  ayaqqabıları  onların  səthinə  ZM  damçıları,  yoluxucu 
xəstəlik  törədiciləri,  radioaktiv  toz  düşməsindən,  həmçinin  qismən  də  işıq 
şüalanmasından təsirindən mühafizə etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bunlar tabel 
vasitələrinə (ümumqoşun  mühafizə komplekti  yüngül  mühafizə kostyumu  L-1)  və 
əlaltı vasitələr (məişət paltarlarının ünsürləri) növlərinə ayrılır. Mühafizə prinsipinə 
görə tabel vasitələrinin süzücü və təsiredici növləri olur. 
Süzücü  materialdan  tikilən  mühafizə  paltarı  ya  həmişə,  ya  da  vaxtaşırı  istifadə 
üçündür.  Belə  paltarlar  adi  parçadan  tikilib  xüsusi  kimyəvi  məhlul  hopdurulmuş 
geyimlərdən  ibarətdir.  Özünün  sanitariya-gigiyenik  xassələrinə  görə  belə  paltarlar 
hər gün geyinmək üçün yararlıdır. 
Dərini  mühafizə  edən  süzücü  vasitələrə  ZFO-58  markalı  süzücü  mühafizə 
paltarı  kompleksi  (dəsti)  aiddir.  Bu  paltar  dəsti:  xüsusi  biçimli  və  xüsusi  kimyəvi 
maddə-pasta  məhlulu  hopdurulmuş  parça  kombinezondan,  habelə  kişi  alt 
paltarında  (tuman  və  köynək),  parça  şlemaltlıqdan,  iki  cüt  portyankadan  (ayağa 
sarınan  parça  zolaqları)  ibarətdir  ki,  bunlardan  bir  cütünə  də  kombinezona 
hopdurulmuş  pasta  hopdurulur.  Hopdurucu  pasta  məhlulu  ya  zəhərləyici  maddə 
buxarlarını  tutub  saxlayan  (adsorbsiya  tipli),  ya  da  bu  buxarları  neytrallaşdıran 
(hemosorbiya  tipli)  kimyəvi  maddələrdən  ibarətdir.  Alt  paltarlar,  şlemaltlıq  və 
hopdurulmamış  bir  cüt  portyanka  adamın  bədəninə  kombinezonun  sürtünməsinin 
və  kombinezona  hopdurulmuş  məhlunun  dirini qıcıqlandırmasının qarşısını almaq 
üçündür. 
Radioaktiv  tozdan  mühafizə  olunmaq  üçün  əhali  adi  paltarları  uyğunlaşdıra 
bilər.  Belə  paltarların  hermetikliyini  təmin  etmək  üçün  onlara  əlavə  hissələr: 
sinəbənd,  başlıq,  şalvarın  yanda  düymələnən  yerlərinə  xiştəklər  tikmək  lazımdır. 
RM-dən  mühafizə  üçün  həmçinin  dəri  səthini  qoruyan  əlaltı  vasitələrdən  istifadə 
oluna bilər. 

---

Yadda saxlamaq lazımdır ki, təcridedici mühafizə paltarlarında qalmaq 
müddəti məhduddur. Ətraf havanın temperaturundan asılı olaraq adamın 
təcridedici mühafizə paltarında qalması müddəti 
Fərdi tibbi mühafizə vasitələri (FTMV) 
FTMV  –  fövqəladə  hallar  vaxtı  zədələnmiş  əhalinin  profilaktikası  və  ona  tibbi 
yardım  göstərmək  üçün  nəzərdə tutulmuşdur. Bu  vasitələrin köməyi  ilə adamların 
həyatını  xilas  etmək,  zədələnmənin  qarşısını  almaq  yaxud  onu  xeyli  dərəcədə 
zəiflətmək,  bir  sıra  zəhərləyici  amillərin  təsirinə  qarşı  orqanizmin  dayanıqlığını 
artırmaq  mümkündür.  Bunlara  radioprotektorlar,  antidotlar  və  bakteriya  əleyhinə 
maddələr, habelə qismən sanitariya təmizlənməsi vasitələri aid edilir. 
Radioprotektorlar  –  ionlaşdırıcı  şüalanmanın  təsir  dərəcəsini  zəiflədən 
maddələrə  deyilir.  Hazırda  bunlardan  ən  çox  istifadə  ediləni  həb  şəklindəki 
sistamin  adlı  maddədir.  Bu  həbləri  şüalanmadan  30-40  dəqiqə  əvvəl  qəbul  etmək 
məsləhətdir. 
Orqanizmə  keçən  radioaktiv  maddələrdən  mühafizə  üçün  xeyli  təsirli  tibbi 
vasitə  olaraq  kompleks  yaradan  maddələrdən,  absorbentlərdən,  kalium-yodid 
maddəsindən istifadə etmək olar ki, bunlar radioaktiv maddənin qana sorulmasının 
qarşısını alır və onların orqanizmdən tez çıxarılmasına imkan yaradır. 
Antidotlar  –  ZM-in  təsirini  qarşısını  alan  və  ya  zəiflədən  maddədir.  Sinir-
iflicedici təsirli, sianid turşusuna və digər sianlara, lüizitlə və qıcıqlandırıcı ZM-yə 
qarşı antidotlar vardır. 
Fosforlu-üzvü  maddələr  (FÜM)  əleyhinə  –  afin,  taren,  atropin  və  s.  sianidlərə 
qarşı  –  amiltitrit,  propilnitrit  adlı;  lüizitə  və  arsin  tərkibli  digər  maddələrə  qarşı  – 
unitol adlı antidotlar mövcuddur. 
Bu antidotlardan həm profilaktika, həm də ilk tibbi yardım vasitəsi kimi istifadə 
etmək mümkündür. 
Bakteriya  əleyhinə  maddələr  –  spesifik  və  qeyri  spesifik  profilaktika  vasitələri 
növlərinə  ayrılır.  Spesifik  profilaktika  vasitələrinə  zərdablar,  vaksinlər, 
anatoksinlər  və  bakteriofaqlar  aiddir.  Bu  vasitələrin  bəziləri  fərdi  apteçkədə 
cəmlənmişdir. 
Tabel  üzrə  olan  fərdi  tibbi  mühafizə  vasitələrinə  fərdi  apteçka  Aİ-2,  kimya 
əleyhinə fərdi paket KFP-8 və sarğı paketi aiddir. 
Aİ-2  fərdi apteçkəsində  insan orqanizminə ionlaşdırıcı şüalanmalaların, ZM  və 
BV-nin  təsirinin  qarşısına  alan  və  ya  bu  təsiri  zəiflədən,  habelə  şok  halının 
qarşısını  alan  preparatlar  olur.  Apteçkə  narıncı  rəngli  plastik  kütlə  materialdan 
düzəldilmiş kiçik qutudan ibarətdir, içərisində plastik kütlə şpris-tübiki və dərman 
penalları yerləşdirilmişdir. 
Sümüklər  sınarkən,  ağır  yaralanma  və  geniş  yanıqlar  ağrı  şokunun  inkişaf 
etməsinə  qarşı ağrıkəsən  dərman  – 1  ml 2%-li promedol  məhlulu  işlədilir;  məhlul 
apteçkənin 1-ci yuvasındakı şpris-tübiki vasitəsilə əzələyə yeridilir. 
Fosforlu  üzvü  maddələrlə  zəhərlənməyə  qarşı  apteçkədə  tabel  antidotu  olaraq 
taren  həbləri  vardır.  Tarenin  bir  həbini  «Kimya  həyəcanı»  xəbərdarlığı  verilərkən 
qəbul  edirlər;  zəhərlənmənin  əlamətləri  aşkar  olunarkən  daha  bir  həb  taren  qəbul 
etmək lazımdır. 

---

Apteçkənin  3-cü  yuvasındakı  ağ  rəngli  iri  penalda  bakteriya  əleyhinə  2  saylı 
dərman-sulfadimetoksin  yerləşir,  bunu  zəhərlənmədən  sonra  mədə-bağırsaq 
pozğunluğu baş verərkən qəbul edirlər. 
İonlaşdırıcı  şüalanmanın  təsirinə  orqanizmin  müqavimətini  artırmaq  üçün 
radiasiya  əleyhinə  1  saylı  dərman  işlədirir.  Bu  dərman  4-cü  yuvadakı  2  çəhrayı 
penalın  hər  birində  6  ədəd  miqdarında  olur.  Penallardakı  dərmanı  şüalanma 
təhlükəsi zamanı bilavasitə şüalanmadan 30-40 dəqiqə əvvəl 6 həb dozasında qəbul 
edib üstündən su içir, şüalanma davam etdikdə isə 4-5 saatdan sonra yenidən 6 həb 
qəbul edirlər. Bu dərmanın səmərəliliyi 50% təşkil edir. 
5-ci  yuvadakı  2  rəngsiz  penalda  bakteriya  əleyhinə  1  saylı  dərman  tetrosiklin 
olur. Bu dərmanı bakterioloji zəhərlənmə zamanı qəbul etmək məsləhət görülür. 
6-cı  yuvada  radiasiya  əleyhinə  2  saylı  dərman  penal  yerləşir.  Bu  dərman, 
radioaktiv çöküntülər düşərkən, xüsusən radioaktiv maddələrlə zəhərlənmiş ərazidə 
otarılan  inəklərin  südü  ilə  orqanizmə  radioaktiv  maddə  keçməsi  təhlükəsi  olarkən 
10 gün ərzində, gündə 1 həb qəbul edirlir. 
Orqanizmin şüalanmaya, adətən ürək bulantısı  və qusma  ilə  meydana çıxan ilk 
reaksiyanı  aradan  qaldırmaq  üçün  etaperazin  dərmanından  istifadə  edilir,  bu 
dərman qutunun 7-ci yuvasındakı göy rəngli penalda yerləşir.