Mövzu № Mülki müdafiənin yaranma tarixi, rolu və vəzifələri Plan

Respiratorlar.  Tənəffüs  üzvlərini  radioaktiv  maddə  və  bakterial  vasitə 
aerozollarından  (tozlarından),  habelə  zəhərli  tüstülərdən  mühafizə  üçün 
respiratorlardan  istifadə  olunur.  ZM  buxarlarından  mühafizə  üçün  respiratorlar 
yararlı  deyil.  Yaşlı  əhali  üçün  R-2,  uşaqlar  üçün  R-2d  növlü  respiratorlar 
mövcuddur.  R-2  respiratoru  süzücü  yarım  maskadan  ibarətdir  ki,  ondan  dəfələrlə 
istifadə etmək və 12 saatdək mühafizə olunmaq mümkündür. 
R-2d respiratoru uşaqlar üçün nəzərdə tutulan respirator növüdür, kiçik ölçülərə 
malikdir, fasiləsiz olaraq 4 saat ərzində mühafizəni təmin edir. 
Respiratorlar  nəfəs  orqanlarını  tozdan  və  zərərli  qazlardan  qoruyan  vasitədir. 
Məsələn,  havasında  çoxlu  zəhərli  toz  olan  zavodların  işçiləri,  eləcə  də  tarlalarda 
bitki  mühafizəsi  üçün  kimyəvi  maddələr  tətbiq  elən  mexanizatorlar  üzlərinə 
respirator taxırlar. 
R-2d,  R-2  respiratorlar  süzücü  yarımmaskadan  və  onu  üzdə  bərkitmək  üçün 
qaytanlardan  ibarətdir.  Maskada  2  nəfəsalma  klapanı,  bir  nəfəsvermə  klapanı  və 
burun  sıxıcı  var.  Bərkidici  qaytanlar  maskanın  kənarlarına  bənd  edilib. 
Respiratorun çəkisi 50-60 qram olur. O polietilen kisədə saxlanılır. 
Yarımmaska  iki  qatdan  ibarətdir.  Xarici  qat  məsaməli  sintetik  materialdandır. 
Belə  material  havanı  yaxşı  keçirir.  İçəri  qat  isə  hava  keçirməyən  nazik 
plyonkadandır. Bu iki qat arasında xüsusi süzücü material yerləşdirilib. Nəfəsalma 
klapanları  respiratorun  içəri  qatına sağ  və  sol  tərəflərdən bənd edilib. Nəfəsvermə 
klapanı isə orta hissədədir. 
Respirator  taxmış  adam  nəfəs  alarkən  hava  maskanın  üst  qatından  və  süzücü 
materiallardan  keçib  təmizlənir,  sonra  da  nəfəsalma  klapanlarından  keçərkən 
adamın  tənəffüs  orqanlarına  daxil  olur.  Nəfəs  verərkən  isə  hava  maskanın 
nəfəsvermə klapanından keçib kənara çıxır. 
R-2d respiratoru dörd ölçüdə (0, 1, 2, 3) olur. Onun ölçüləri  maskanın çənəaltı 
hissəsində rəqəmlərlə  göstərilib. Respiratorun ölçüsünü elə seçmək  lazımdır ki, o, 
üzə kip yatsın, yoxsa zəhərli hava maskanın altına keçib adamı zəhərləyə bilər. 

---

Respiratorun  lazımi  ölçüsünü  tapmaq  üçün  adamın  üzünün  uzunluğunu,  yəni 
burunun  yuxarı  hissəsinin  ən  çökək  yerindəki  nöqtə  ilə  çənənin  ən  aşağı  nöqtəsi 
arasındakı  məsəfəni  millimetr  bölgülü  xətkeşlə  ölçürlər.  Üzün  uzunluğu  80-100 
mm olduqda – birinci, 115-125 mm olduqda – ikinci, 125 mm-dən artıq olduqda – 
üçüncü ölçülü respirator lazımdır. 
Respiratoru  geyməyə  hazırlamaq  və  geymək  üçün  respiratoru  paketdən 
çıxarmaq  (paketin  yuxarı  tikişini  kəsməli  və  onu  səliqə  ilə  açmalı),  sonra 
yarımmaskanı və baş qaytanlarını nəzərdən keçirib sahmana salmaq lazımdır. Əgər 
respiratordan  bundan  əvvəl  istifadə  edilmişsə,  onu  geyməzdən  əvvəl  dezinfeksiya 
etmək  vacibdir.  Bu  məqsədlə  onun  daxili  səthini  əvvəlcə  sabunlu  suda  isladılmış 
yaş tamponla, sonra  isə quru  iamponla (əski  ilə) silməli.  Bu zaman  yarımmaskanı 
tərsinə çevirmək olmaz. 
Respiratoru  geymək  üçün  onu  paketdən  çıxarmalı,  qaytanları  yuxarı  tərəfdə 
saxlamaqla  yarımmaskanı  üzə  keçirməli  (çənə  və  burun  butunluklə  maskanın 
içərisində yerləşməlidir), sonra baş qaytanları elə düzəltməli ki, dartılmayan qeyri-
elastik qaytanın əmgək (təpə) hissəsində, o biri isə peysər hissəsində dayansın. Bu 
halda  bərkidici  hissə  başda  «papaq»  əmələ  gətirərək  yarımmaskanı  üzdə  möhkəm 
saxlayır.  Yarımmaskanın  üzə  kip  yatması  üçün  bərkidici  hissənin  qaytanlarının 
uzunluğunu toqqanın köməyi ilə tənzimləmək olar (bu zaman respiratoru çıxarmaq 
lazımdır).  Yarımmaskanın  üzə  kip  yatdığına  əmin  olduqdan  sonra  burun  sıxıcının 
uclarını buruna sıxırlar. 
R-2d respiratorunun düzgün geyildiyini və üzə kip yatdığını yoxlamaq üçün sol 
əlin  ovucu  ilə  nəfəsvermə  klapanının  tutur  və  yüngülcə  nəfəs  verirlər.  Əgər  bu 
zaman hava yarımmaskanın üzə yatan kənarlarından çölə çıxarsa respirator düzgün 
seçilmiş  və  geyilmiş  hesab edilir. Respiratoru onun  nəfəsvermə klapanından tutub 
yarımmaskanı yavaşca aşağı və irəli çəkməklə çıxarırlar. Sonra onun daxili səthini 
silib  qurulayır,  təmizləyir  və  paketə  yerləşdirilib  paketin  ağzını  xüsusi  halqa  ilə 
bağlayırlar. 
Tənəffüs  üzvlərini  mühafizə  edən  ən  sadə  vasitələr.  Belə  vasitələrdən  əhali 
respirator  kimi  istifadə  edə  bilər.  Bunlar  quruluşca  çox  sadədir,  ona  görə  də 
əhalinin  özü  tərəfindən  hazırlanan  kütləvi  mühafizə  vasitəsi  olaraq  işlədilməsi 
tövsiyə  edilir.  Tənəffüs  üzvlərinin  ən  sadə  mühafizə  vasitələrinə  tozdan  qoruyan 
parça  maska RTM-1  və  pambıqlı tənzif sarğı aiddir.  Hər bir adamın  iş  və  yaşayış 
yerində belə mühafizə vasitələri olmalıdır. 
Tozdan  qoruyan  PTM-1  parça  maskası  iki  əsas  hissədən  –  maskanın 
gövdəsindən  və  bərkidici  hissədən  ibarətdir.  Maskanın  gövdəsi  2-4  qat  parçadan 
hazırlanır, onun göz yerləri olur ki, buraya şüşə lövhəcikləri (və ya hər hansı şəffaf 
material, plyonka) salınır. Maska başa onun yan kənarları boyu tikilmiş parça zolaq 
(bərkidici hissə) vasitəsilə geyilir. Bərkidici hissənin yuxarı tikiş yerindəki rezin və 
aşağı tikiş yerindəki bağlar vasitəsilə, həmçinin gövdənin yuxarı kənarı boyu eninə 
bənl  edilmiş  rezin  vasitəsilə  maskanın  üzə  kip  yatması  təmin  edilir  ki,  bu  da 
maskanın altına zəhərli hava keçməsinin qarşısını alır. Nəfəsalma zamanı parçanın 
bütün qatlarından keçən hava maskanın bütün səthində süzülüb təmizlənir. 

---

Parça  maska  xüsusi  ülgü  vasitəsilə  biçilib  7  ölçüdə  tikilir.  Bunlardan  1-3-cü 
ölçülər 3 yaşdan yuxarı uşaqlar üçündür. Üzün uzunluğu 80 mm olarkən – birinci, 
81-90 mm olduqda – ikinci, 91-100 mm olduqda – üçüncü ölçülər tələb olunur. 
Maskanı  geymək  üçün  onu  iki  əllə  bərkidici  hissənin  aşağı  hissəsindən  elə 
tutmaq  lazımdır  ki,  baş  barmaqlar  maskanın  içərisinə  doğru  yönəldilmiş  olsun. 
Sonra  maskanın  aşağı  hissəsini  çənənin  altına  keçirib  başa  doğru  çəkməklə 
maskanı  üzə  keçirir,  bərkidici  hissəni  başda  sahmanlayır,  peysər  qatlarını  çəkib 
uclarını  bağlayırlar.  Daha  sonra  maskanı  üzdə  əl  ilə  elə  düzəltmək  lazımdır  ki,  o 
alına və gicgahlara kip yatsın. 
Pambıqlı tənzif sarğı ölçüləri 80x40 sm olan tənzif parçasından hazırlanır. Onun 
orta  hissəsinin  üzərinə  20x15  sm  sahədə  qalınlığı  2  m  olan  pambıq  qatı  döşəyir, 
tənzifin  artıq  qalan  hər  iki  kənarını  uzununa  pambıq  qatı  üstünə  qatlayır,  tənzifin 
uclarını  oradan  uzununa  kəsirlər,  bu  zaman  iki  bağ  alınır.  Sarğını  taxarkən  onun 
aşağı bağları kəllədə, yuxarı bağları isə peysərdə bənd edilir. Pambıqlı tənzif sarğı 
ağızı  və  burunu  əhatə  edib  örtməlidir.  Belə  sarğılar  ancaq  bir  dəfə  istifadə  üçün 
yararlıdır. Parça maska və ya sarğı olmadıqda dəsmaldan, şərfdən, yaylıqdan və s. 
istifadə  etmək  lazımdır  və  mümkündür.  Gözləri  radioaktiv  tozdan  qorumaq  üçün 
tozdanqoruyan eynək taxmaq olar.