Mövzu № Müxtəlif nəqliyyat növlərinin texniki-iqtisadi xüsusiyyətləri

3.4. Boru nəqliyyatının texniki-iqtisadi xüsusiyyətləri

Neft və neft məhsullarının ötürülməsində digər nəqliyyat növlərilə müqayisədə ən əlverişli boru nəqliyyatıdır.

1917-ci ilə qədər Rusiyada boru kəmərinin ümumi uzun­luğu 1,1 min km idi və bunun 800 km-dən çoxu Bakı-Batumi xətti təşkil edirdi. Bu boru xətti 1911-ci ildə çəkil­mişdir və təyinatı Bakıdan ağ neftin Qara dənizdəki Batumi limanına oradan isə dünya bazarına çatdırmaq idi. Bu xəttin çəkil­mə­sinə təkanverici qüvvə Bakıda neft hasilatının sürət­lə art­ması idi, mövcud olan dəmiryolu isə daşımalara olan təla­batın öh­dəsindən gəlmə imkanında deyildi.

Sovetlər dövründə Azərbaycanda istehsal olunan neftin dünya bazarlarına çıxarılması üçün ikinci Bakı-Mahaçkala-Novo­rossiysk xətti çəkildi.

Boru nəqliyyatı bütün dünyada geniş inkişaf etmişdir və əsas vəzifəsi nefti, neft məhsularını və təbii qazı istehsal­çılardan istehlakçılara çatdırmaqdır.

Bağlanmış müqavilələrə əsasən Azərbaycanda neftin ha­silatı sürətlə artmaqdadır. Hasil olunan neftin və neft məh­sul­larının ötürülməsində əsas yeri boru kəməri tu­tur və onun inkişaf sürəti digər nəqliyyat növlərilə müqayi­sədə da­ha bö­yükdür. Bunu əyani olaraq müxtəlif nəqliyyat növlərinin respublikanın ümumi yük dövriyyəsində tutduğu yeri və illər üzrə dinamikasını 2.5.1. cədvəlindən görmək olar.

Əgər nəzərə alsaq ki, digər nəqliyyat növlərilə neft və neft məhsullarından başqa digər məhsullar da daşınır, onda boru nəqliyyatının ümumi nəqliyyat sistemində tətbiq dairəsinin məhdud olduğu məlum olar.

Ümumi yük dövriyyəsində avtomobil və dəmir­yo­lunun xü­susi çəkilişinin aşağı düşməsiheç də onlarla yük daşımasının azalması deyildir. Buna səbəb boru və dəniz nəqliyyatı ilə yük daşımalarının daha sürətlə inkişaf etməsidir.

Boru nəqliyyatının xalq təsərrüfatında rolu Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft və Bakı–Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərlərinin is­tis­mara verilməsindən sonra daha çox artacaq.

Boru nəqliyyatının digər nəqliyyat növlərilə müqayisədə aşağıdakı üstünlükləri vardır.

Neft məhsullarının boru nəqliyyatında ötürülməsilə əla­qədar olan xərclər dəmiryoluna nisbətən 2-3 dəfə aşağıdır. Boru nəqliyyatında yanacaq sərfiyyatı hətta dəmiryoluna nisbətən belə azdır. Məsələn, ötürülən məhsul vahidinə ya­nacağın sərfiyyatı dəmiryolu ilə müqayisədə on dəfədən aşağıdır. Eyni güclü bir km dəmiryolu xəttinin çəkilişinə tə­ləb olunan əsaslı vəsait qoyuluşu boru nəqliyyatı ilə müqa­yisədə iki dəfə bahadır.