Mövzu 1: Azərbaycan ssr yeni iqtisadi siyasət illərində Azərbaycan da sovet rejiminin milli siyasəti. Dqmv və Naxçıvan mssr-in yaranması

Mövzu:4 Azərbaycanlılar döyüşçülərin antifaşist müqavimət və 
partizan hərəkatında iştirakı milli legionlar . Azərbaycan SSR 
mədəniyyəti müharibə illərində.
Azərbaycan mühacirəsi müharibə illərində Müharibənin ilk 
dövründə almanların sürətlə irəliləməsi ölkənin müdafiəsi üçün 
zəruri tədbirlər görülməsinin tələb edirdi. 1941 ci il 29 iyun və 
19 iyul tarixlərində alman ordusu ilə mübarizənin təşkili 
haqqında qərar qəbul olundu. Bu qərar işğal edilmiş ərazilərdə 
partizan dəstələrinin təşkili məsələsini qarşıya qoymuşdur.
Müharibə dövründə Azərbaycanlılar Belarusiya partizan 
təşkilatında fəal iştirak etmişdir. Barakoviz vilayətində fəaliyyət 
göstərən pabeda partizan dəstəsinin komandiri Azərbaycanlı 
olmuşdur. Hşmindəstə almanların 5 qatarlnl qəzaya uğramış 
əsgər və hərbi sursat olan 50 vaqonunun məhv etmiş bundan 
başqa 900 nəfər hitlerin məhv etmişdir. Ukrayna ərazisində 
fəaliyyət 
göstərən 
şur 
partizan 
dəstəsi 
Azərbaycanlı 
döyüşçülərin ibarət olan ən böyük partizan dəstəsi idi. Bu dəstə 
18 ay ərzində düşmənin arxasında qəhrəmanlıqla vuruşmuş 
düşmənin 80 avtomobilini 8 hərbi yüklü qatarının 22 təyyarəsini 
sıradan çıxartmış 2500 canlı qüvvəsini məhv etmiş 500 nəfəri əsr 
götürmüşdür. Azərbaycanlılar Leninqrad vilayətində olan 
partizan dəstələrindən də iştirak etmişdir. Müharibə dövründə 
Azərbaycanlılar antifaşist müqavimət hərəkatında fəal iştirak 
etmişdirlər. Azərbaycanlı hərbi əsrlər Almaniya İtaliya Polşa və 
Fransa ərazisində yerləşən hərbi düşərgələrə düşmənə qarşı 
müxtəlif mübarizə formalarından istifadə edirdilər. Hərbi 
əsrlərin saxlanıldığı ən böyük düşərgələrdə biri Polşada 
yerləşirdi. Azərbaycanlı döyüşçülərdən Cavad Həkimli,Ağalarov 
və başqaları yuqaslaviyanln azadlıq ordusunun kəşfiyyat 
korpusunun üzvləri idi. Mehdi Hüseynzadə bu kəşfiyyat 
qrupunda iştirak etmişdir. Ümumiyyətlə müharibə dövründə 
Şimali İtaliya müqavimət hərəkatında 300 nəfər Fransa 

---

müqavimət hərəkatında isə 200 nəfər Azərbaycanlı iştirak 
etmişdir. 
Müharibə 
dövründə 
əsir 
düşmüş 
bir 
sıra 
Azərbaycanlılar Almanlar tərəfə keçərək SSR yə qarşı vuruşmaq 
istəyirdilər. Bunlardan biri də mayor Fətəli bəy idi. O milli 
legionların yaranmasında fəal iştirak edirdi. Hətta Məmmədəli 
Rəsulzadəni Almaniyaya dəvət etmişdir. Legionlarda iştirak 
edənləri çoxu sovet rejiminindən narazı olanlar idi. İlk milli 
legion Polşa ərazisində yaradılmışdır. Bu milli legionlara bit sıra 
milli adları verilmişdir. Məsələn Bozqurd Cavadxan Aslandönməz
Vətən və s kimi adlar verilmişdir. Ümumilikdə bu legionlardan 70 
minə yaxın insan iştirak edirdi. Onlardan bir çoxları Almaniya 
tərəfindən orden və medallarla təltif olundu. Onlar alman hərbi 
forması geyinirlər.formanln qollarında Azərbaycanın 3 rəngli 
fərqlənmə nişanını daşıyırdılar. Lakin almaniyanın Azərbaycan 
barəsində tamam başqa planlar var idi. Belə ki Hitler volqa boyu 
ural Sibir krım və Qafqaz türklərindən ibarət Almaniyadan asılı 
böyük türküstan dövləti yaratmaq istəyirdi. Müharibə bitdikdən 
sonra almanların məğlub olmasında sonra milli legionların 
iştirak edən Azərbaycanlılar geri qayıtmadılar onlar Almaniyanın 
müxtəlif yerlərində yaşamaq hüququ aldılar. Müharibə illərində 
Azərbaycan SSR mədəniyyəti də dövrün tələblərinə uyğun 
inkişaf edirdi. Alimlərimiz Müharibə üçün zəruri olan tapşırıqları 
yerinə yetirirdilər.Yusif Məmmədəliyev Aviasiya Benzinin 
kəşfindən Topçubaşov isə hərbi cərrahiyyə də yeni müalicə 
metodları hazırlamaqla minlərlə döyüşçünün həyatını xilas 
etmişdir. Səməd Vurğunun qızıl şahidlər şəfqət bacısı ananın 
özüdü qəhrəmanın hünəri Səid Rüstəmlinin isə ana və poçtalyon 
Rəsul Rzanın sevgi əsgər anasının sözləri Osman Sarıvəllinin gətir 
oğlum gətir Əhməd Cəmilin can nənə bir nağıl de Mirvari 
Dilbazinin Krım və sevinc əsərlərini göstərmək olar. Azərbaycan 
kinematoqrafçıları Vətən oğlu, Bəxtiyar, T-9 sualtı gəmi filmlərini 
çəkmişdilər . O dövrdə milli rəssamlarımızın

---

Əzim Əzimzadə İsmayıl Axundov Maral Rəhmanzadə əsgər 
həyatı Arxa cəbhə mövzusunda tablolar yaratmışlar . SSR ali 
soveti 1944 cu il 14 aprel qərarı ilə Cənubi Qafqaz 
müsəlmanlarının ruhani idarəsini yaratdı. Onu ilk sədri 
Şeyxülislam Ağa Əlizadə seçildi. Dini icma başçıları öz 
çıxışlarımda xalqı vətənə sədaqətlə xidmət çağırırdı.

---