Mövzu 1: Azərbaycan ssr yeni iqtisadi siyasət illərində Azərbaycan da sovet rejiminin milli siyasəti. Dqmv və Naxçıvan mssr-in yaranması

Mövzu5: Azərbaycan SSR 20 ci əsrin 40 ci illərinin 2ci yarısı və 
60 cı illərdə Totalitar rejimin gücləndirilməsi.
Müharibədən sonrakı dövrdə xalq təsərrüfatının vəziyyəti ağır 
idi. Müharibə sovet dövlətinə 2.5 trilyon maddi ziyan vurmuş 30 
milyona yaxın insan həlak olmuşdur. Müharibənin nəticələri 
Azərbaycanda da özünü göstərirdi. Sənayenin məhsuldarlığı 40 
cı illərlə müqayisədə 22% aşağı düşmüşdü. Müqayisə edilən
dövrdə pambıq istehsalı 154000 tondan 65000 tona 
azaldılmışdır. Müharibənin vurduğu ziyanı aradan qaldırmaq 
üçün 1946 cı il mart ayının 18də SSR ali sovetinin xalq 
təsərrüfatının bərpa və inkişaf etdirilməsinə dair 45 planı qəbul 
olundu. Müharibədən sonrakı dövrdə Totalitar rejim dahada 
gücləndi və bu əlamətlərdən özünü göstərdi.
1.
Ölkənin Stalinin yaxın ətrafı olan 3lük və 5lik idarə edirdi.
2.
İdarə etmədə ciddi nöqsanlar var idi.
3.
Partiya nizamnaməsi pozulursa.
4.
1949 cu ilin aprelində polis orqanlarında siyasi şöbələr 
yaradıldı.
5.
1949 cu ilin oktyabrında polis Partiya komitəsinin 
tabeçiliyinə verildi.
Totalizm latın sözü olub tam bütöv hər şeyi idarəetmək 
deməkdir
1953 cü il martın 5də Stalin vəfat edir və 1953 cü ilin 
sentyabrında isə Xruşov hakimiyyətə gəlir . Xruşov Stalinin 
yaxın adamlarını vəzifədən uzaqlaşdırdı . Azərbaycan da 
mərkəzi komitənin birinci katibi olan Mircəfər Bağırov da 
qüsurlu rəhbərlik metodlarına görə 1953 cü ildə iyulda 
vəzifədən azad edildi. 1954 cü ildə Azərbaycan da Mərkəzi 
komitənin 1 ci katibi vəzifəsinə İmam Mustafayev gətirildi.
O xalqın vəziyyətini yaxşılaşdırmaq hücumlardan qorumaq 
üçün səylər göstərirdi. 1956 cı il avqustun 21 də 

---

Azərbaycan SSR ali sovetinin sessiyasında Azərbaycan 
dili haqqında xüsusi qərar qəbul olundu. Az sonra isə
Mərkəzi hakimiyyətin təzyiqi ilə bu proses də yandırılır.
1956 cı il mayında məhkəmə quruculuğu mülki cinayət
məhkəmə məsələlərinin qəbulu respublikanın ixtiyarına 
verildi. Siyasi məhbuslara bəraət verilməsi prosesi 
başlanıldı 
repressiyalara 
məruz 
qalmış 
yüzlərlə 
Azərbaycanlıya bəraət verildi. Onlar üzərində xalq damğası 
götürüldü.
H. Cavid Y . V. Çəmənzəminliyə və Ə. Cavada bəraət verildi.
Yüzlərlə həbs olunmuş kitab və kitabi dədə Qorqud 
dastanın üzərinə qoyulmuş qadağalar götürüldü. 1950 ci 
illərin ortalarında imperiya da siyasi ab-hava nisbətən 
yumşaldılması Azərbaycan da milli dirçəliş meyillərini 
oyatdı. Bundan təşvişə düşən mərkəzi Azərbaycanı Qorxu 
içərisində saxlayan üçün Mikoyon və Suslavun təşəbbüsü 
ilə növbəti dəfə DQ verilməsinin Ermənistana məsələlərini 
qaldırdı. Ermənistan da antitürk təbliğatı yenidən 
qızışdırılır və İrəvanda olan Azərbaycan pedoqoji 
texnikumunun xanlar(Göygöl) rayonuna köçürüldü . 
Ermənistan da çıxarılan rayon qəzetləri və C.
Cabbarlı adına İrəvan Azərbaycan dram teatrı başlanıldı və 
1959 cu ildə İmam
Mustafayev vəzifədən azad edilir. Onun yerinə Vəli 
Axundov təyin edilir. Vəli Axundovun hakimiyyəti dövrü
1959-1969 cu illəri əhatə edir. 1961 ci ildə pul islahatı 
keçirildi. 1962 ci ildə gizli yığıncaqda milli Azərbaycan 
qərargahı yaradıldı və by qərargahın sədri Oktay Rəfili və 
Xudu Məmmədov seçildi. Bu qərargahın yaradılmasında 
isə məqsəd mühüm vəzifələrə Azərbaycanlıları gətirmək və 
milli oyanışa xidmət göstərməkdən ibarət idi. Növbəti dəfə
Ermənistan da

---

Azərbaycanlılara əleyhinə hərakat başlanıldı . 1965 ci ildə 
uydurma erməni soyqırımın 50 illiyi qeyd olundu. Məqsəd 
isə Azərbaycanlıların sıxışdırmaq idi.
Ermənilərin Azərbaycanlılara qarşı növbəti soyqırım aktı 
1947 ci ildən başlandı. Hələ 1946 cı il oktyabrdan xaricdə 
yaşayan ermənilərin Ermənistana köçürülməsi qərarı qəbul 
olundu və bu köçürülmə Azərbaycanlıların yaşadıqları 
torpaqların hesabına həyata keçirilməlidir. 1947 ci il 
dekabrın da 23 də Ermənistan SSR dən
Azərbaycanlıların 
Kür-Araz 
ovalığına 
köçürülməsinə 
başlanıldı. 1946 ci il 10 mart daha bir qərarı ilə 
köçürülmənin həyata keçirmək üçün tədbirlər planı 
hazırlanır.1948-1953 cü illərdə Ermənistan SSR dən 150 
min nəfər Azərbaycanlı zorla öz doğma yurdlarından 
çıxarıldı. Deportasiya olunanlar saatlı İmişli Göyçay
Kürdəmir Sabirabad kimi aran rayonlarında yerləşdirildi. 
Minlərlə adam uşaqlar qocalar iqlim dəyişikliyinə 
dözməyərək həlak oldular. Deportasiya nəticəsində 
Ermənistanın 
22 
rayonundan 
Azərbaycanlılar 
köçürülmüşdür. Azərbaycanda isə ermənilərin sayı artdı. 
Bu hadisələr sovet rejimi dövründə adi bir dəyişiklik hesab 
olundu. Bu hadisələrə siyasi qiymət Heydər Əliyev
tərəfindən verdi. 1997 ci il dekabr ayının 18də 48-53 
illərdə Azərbaycanlıların Ermənistan ərazisindəki tarixi 
etnik torpaqlardan kütləvi şəkildə deportasiya edilməsi 
haqqında fərman imzalandı.