Mövzu 1: Fənnin predmeti və vəzifələri

Mövzu 3. Müşahidə Şurası və onun təşkili
Cəmiyyətin fəaliyyətinə ümumi rəhbərliyi və nəzarəti səmərəli təşkil etmək baxımından Müşahidə Şurası təşkil olunmalıdır. Cəmiyyətdə mülkiyyətçilik idarəetmədən ayrı olduğundan, səhmdarların maraqlarının təmin edilməsi baxımından icra orqanlarının fəaliyyətinə nəzarət edilməsi zərurəti ön plana çıxır. Bununla yanaşı, səhmdarlar cəmiyyətin inkişafı strategiyasının müəyyən edilməsi və onun fəaliyyətinə ümumi rəhbərliyin həyata keçirilməsi ilə bağlı kifayət qədər imkana (biliyə, səriştəyə, təcrübəyə) malik olmaya bilərlər. Bu səbəbdən həmin işləri həyata keçirməyə qadir olan, bununla bağlı lazımi bilik, bacarıq və təcrübəyə malik bir idarəetmə institutunun təsis edilməsinə ehtiyac yaranır. Qeyd edilən funksiyalar cəmiyyətdə Müşahidə Şurası tərəfindən həyata keçirilir. Səhmdarların sayı əllidən çox olan səhmdar cəmiyyətlərində, habelə banklarda və sığortaçılarda Müşahidə Şurasının yaradılması məcburidir. Bununla belə, yuxarıda qeyd edilən zərurət nəzərə alınmaqla, səhmdarların sayı əllidən az olan səhmdar cəmiyyətlərində, habelə məhdud məsuliyyətli cəmiyyətlərdə də Müşahidə Şurasının yaradılması vacibdir. Müşahidə Şurasının fəaliyyətini səmərəli təşkil etmək və cəmiyyətin fəaliyyətində bu idarəetmə orqanının rolunu gücləndirmək üçün onun fəaliyyət reqlamentini, səlahiyyətlərini, məsuliyyətini, üzvlərinin vəzifələrini müəyyən edən əsasnamə qəbul (təsdiq) olunmalıdır. Bununla yanaşı, Müşahidə Şurasının tərkibi, habelə işinin təşkilinin ümumi qaydaları cəmiyyətin nizamnaməsində öz əksini tapmalıdır. Müşahidə Şurası cəmiyyətin maraqlarına cavab verən qərarların qəbul edilməsi, cəmiyyət üzərində nəzarətin həyata keçirilməsi, o cümlədən strategiyanın və siyasətlərin müəyyən edilməsi də daxil olmaqla, səhmdarların investisiyalarını qorumaq, onların səhmlərinin (paylarının) gəlirliyini artırmaq istiqamətində vəzifələri həyata keçirməlidir. Bununla bağlı Müşahidə Şurası icra orqanlarının işinə nəzarət etməli, daxili nəzarət və risklərin idarə edilməsi, strateji planlaşdırma, qanunvericiliyə riayətetmə məsələləri, habelə əsas əqdlər və əməliyyatlar üzrə idarəetməni istiqamətləndirməli, o cümlədən aidiyyəti şəxslərlə əqdlərə nəzarət etməlidir.Cəmiyyətin işinə ümumi rəhbərlik onun gələcək fəaliyyətinin planlaşdırılmasından başlayır. Müşahidə Şurası cəmiyyətin fəaliyyət istiqamətlərinə uyğun olaraq onun inkişaf strategiyasını müəyyənləşdirməlidir. Bu məqsədlə hazırlanacaq sənəddə (Strateji Planda) cəmiyyətin strateji hədəfləri, gözlənilən nəticələr, cəmiyyətin idarəetmə və təşkilati strukturu, habelə digər məsələlər öz əksini tapmalıdır. İnkişaf strategiyası mövcud iqtisadi konyuktur və cəmiyyətin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyəti nəzərə alınaraq hazırlanmalıdır. Əlavə olaraq, nizamnamədə nəzərdə tutularsa Müşahidə Şurası növbəti maliyyə ili üçün cəmiyyətin büdcəsini də təsdiq edə bilər . Strateji Planın və büdcənin hazırlanması prosesinə cəmiyyətin müvafiq struktur bölmələri və ayrı-ayrı əməkdaşları cəlb oluna bilər. Cəmiyyətin və onun vəzifəli şəxslərinin (struktur bölmələrinin) qanunvericilik və daxili sənədlərin tələblərinə riayət etməsini, Strateji Plandan irəli gələn tədbirlərin (layihələrin) vaxtında və lazımınca yerinə yetirilməsini təmin etmək üçün Müşahidə Şurası cəmiyyətin fəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirir. Cəmiyyətdə effektiv nəzarət sistemi onun səmərəli fəaliyyəti üçün zəruri məsələdir. Effektiv nəzarət sistemi cəmiyyətin fəaliyyəti üçün vacib olan məsələləri diqqət mərkəzində saxlanması, onun müəyyən edilmiş qaydalara uyğun olaraq fəaliyyətinin təmin edilməsi və cəmiyyətin fəaliyyəti üçün lüzumsuz maneələrin yaratmamasını tələb edir. Eyni zamanda, effektiv nəzarət sistemi risklərin idarə olunmasını, onların cəmiyyətin fəaliyyətinə təsirinin azaldılması ilə bağlı tədbirləri nəzərdə tutur. Bütün bunlara nail olmaq üçün qanunvericiliklə Müşahidə Şurasının səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərlə yanaşı aşağıdakı məsələlərin də bu idarəetmə orqanının səlahiyyət dairəsinə aid edilməsi zəruridir: - Cəmiyyətin ayrı-ayrı sahələri üzrə siyasət və daxili qaydaların təsdiq edilməsi; - Cəmiyyətin xüsusi əhəmiyyətli əqdlərinin, aidiyyəti şəxslərlə bağlanacaq əqdlərinin, habelə kredit (maliyyə institutları olmayan şirkətlər üçün) verilməsi və alınması ilə bağlı əqdlərin ilkin təhlili və onların Ümumi Yığıncağın müzakirəsinə təqdim edilib-edilməməsi barədə qərarın qəbul edilməsi, habelə səlahiyyətinə aid olan hallarda onların təsdiq edilməsi; - cəmiyyətin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin müntəzəm olaraq yoxlanılması üzrə zəruri infrastrukturun yaradılması; - risklərin idarə edilməsi sisteminin səmərəli fəaliyyət göstərməsinin təmin edilməsi. Bu məqsədlə, cəmiyyətin fəaliyyəti prosesində mövcud olan risklərin aşkar edib qiymətləndirilməsi, bu risklərin cəmiyyətə təsirinin nəticələrinin azaldılması istiqamətində işlərin görülməsi təmin edilməlidir; - daxili audit xidmətinin səmərəli fəaliyyət göstərməsinin təmin edilməsi. Bu məqsədlə daxili audit xidmətinin qanunvericilik və qabaqcıl təcrübələrlə müəyyən edilmiş vəzifələrinin həyata keçirilməsi üçün lazımi şərait yaradılmalıdır. Bununla yanaşı, daxili audit xidməti əməkdaşlarının müstəqil fəaliyyəti təmin edilməlidir; - cəmiyyətin icra orqanlarının fəaliyyəti üzərində nəzarətin həyata keçirilməsi. İcra orqanları qarşısında qoyulmuş vəzifələrin icra vəziyyətinin müntəzəm olaraq yoxlanılması, bununla bağlı onlardan hesabatların, arayışların və izahatların tələb olunması və onlara göstərişlərin verilməsi təmin olunmalıdır; - korporativ idarəetmə üzrə müşavirin vəzifəyə təyin edilməsi və vəzifədən azad edilməsi, onun fəaliyyətini tənzimləyən sənədlərin qəbulu və fəaliyyətinə nəzarətin həyata keçirilməsi; kənar və daxili auditorların yoxlamalarının nəzərdən keçirilməsi, bu yoxlamaların yekunlarına görə tədbirlər görülməsi. Müşahidə Şurasının fəaliyyəti səhmdarların hüquqlarının reallaşdırılması, onların maraqlarının təmin edilməsi istiqamətində tədbirlərə yönəldilməlidir. Bu baxımdan, səhmdarların idarəetmə funksiyalarının həyata keçirilməsi formasının səhmdarların Ümumi Yığıncağı olduğunu nəzərə alsaq, Ümumi Yığıncağın işinin təşkili xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bununla əlaqədar, Müşahidə Şurası Ümumi Yığıncağın keçirilmə tarixini müəyyən etməli, gündəliyi təsdiq etməli, Standartların I fəslinə uyğun olaraq səhmdarlara bildirişin ünvanlanmasını və onları zəruri məlumatlarla təmin edilməsini təşkil etməlidir. Eyni zamanda, Müşahidə Şurası Ümumi Yığıncağın keçirilməsi ilə bağlı lazımi şəraitin yaradılmasını da təmin etməlidir. Bununla yanaşı, Ümumi Yığıncağın keçirilməsi və iclasda nizam-intizama riayət edilməsi üzərində nəzarətin təşkili də Müşahidə Şurasının üzərinə düşür.