Microsoft Word 1-ci m vzu- fh t snifati

Daldalanacaqlar 
 
Radiasiya daldanacağın həcmi-planlaşdırma, konstruktiv həlli və mühəndis–
texniki avadanlıqları 

---

 
149
Radiasiya daldalanacaqları (RD) və ya radiasiyadan qoruyan daldalanacaqlar - 
daldalanan  adamların,  ərazidə  radioaktiv  zəhərlənmə  (çirklənmə)  zamanı 
ionlaşdırıcı  şüalanmadan,  zərbə  dalğasının  təsir  dairəsindən  (ehtimal  olunan  zəif 
dağıntılar  zonasında)  isə  həmçinin  dağılan  konstruksiyaların  qırıntılarından 
mühafizəsini təmin edən qurğulardır.  
Sığınacaqlarla  müqayisədə  RD  daha  geniş  əhəmiyyətə  malikdir.  Onlar  həm 
şəhərlərin ehtimal olunan zəif dağıntılar zonasındakı müəssisələrin iş növbəsindəki 
fəhlələrin,  həm  də  kənd  yerlərindəki  və  iri  şəhərlərdən  köçürülən  müxtəlif  əhali 
qruplarının mühafizəsini nəzərdə tutur.  
RD-ni  müəssisələrini  əsas  və  yardımçı  binalarının,  yarımzirzəmi  (kürsü) 
hissələrində və birinci mərtəbələrində, həmçinin aşağıdakı binalarda yerləşdirmək 
lazımdır: 
•  məktəb, kitabxana binalarında, habelə ictimai məqsədli binalarda; 
•  kino-teatr,  mədəniyyət  evləri,  pansionatları,  istirahət  evləri  və  bazalarının 
binalarında; 
•  mövsümü  olaraq  yanacaq,  tərəvəz,  ərzaq,  təssərüfat  alətləri  saxlanılan 
anbarlarda; 
•  kərpic  və  daş  binaların  zirzəmilərində  və  yerüstü  mərtəbələrindəki 
otaqlarda.  
RD  üçün  yer  seçərkən  mühafizəedici  konstruksiyaların  ionlaşdırıcı 
şüalanmalardan mühafizəsini daha etibarlı təmin edən və zərbə dalğasının təsirinə 
daha davamlı olan zirzəmilərə və kürsülü mərtəbələrə üstünlük vermək lazımdır.  
RD-ni  çoxmərtəbəli  binaların  birinci  mərtəbələrində  yerləşdirərkən  ilk 
növbədə  digər  otaqlardan  əsaslı  divarlı  və  arakəsmələr  ayrılan  və  təbii  işığı  olan 
yerlərdən (koridorlar, xollar, dəhlizlər və s.) istifadə etmək lazımdır.  
Beləliklə,  zərbə  dalğasının  təsir  dairəsindəki  RD  zirzəmilərdəki  yerdən  aşağı 
və  kürsü  mərtəbələrindəki  otaqlarda,  eləcə  də  yerüstü  kərpic  (daş)  binaların 
birinci  mərtəbələrindəki  təcrid  olunmuş  otaqlarda,  onların  avadanlıqlaşdırılması 
üçün minimal əmək və vəsait sərfi nəzərdə tutulmaqla yerləşdirilməlidir.  
Radiasiya daldanacağı əsas və yardımçı otaqlardan ibarət olur. Əsas otaqlar: 
daldalanma  otağı,  tibb  məntəqəsi  və  lazımi  hallarda-ana  və  uşaq  otağı.  Yardımçı 
otaqlar:  sanitariya  qovşağı,  ventilyasiya  otağı,  çirklənmiş  üst  paltarları  saxlamaq 
üçün otaqlar.  

---

 
150
Daldalanma  otağı  -  bura  adamların  xeyli müddət  qala  bilməsi  üçün  minimal 
rahatlığı  təmin  etməlidir.  Burada  oturmaq  və  uzanmaq  üçün  yerlər  düzəldilir  ki, 
onların sayı daldalananların sayına uyğun olmalıdır.  
RD-nda  otaqların  döşəmə  sahəsinin,  həcminin,  oturmaq  üçün  yerlərin 
ölçülərinin,  eləcə  də  sanitariya–texniki  xidmətlərin  hesablanması  normaları 
sığınacaqlarda olduğu kimidir.  
Yəni  layihələndirilən  binalarda  RD  düzəldiləcək  otaqların  hündürlüyü    bu 
binanın  sülh  dövründəki  təyinatından  asılı  olaraq  müəyyən  edilir,  lakin  bütün 
hallarda döşəmədən üst örtük konstruksiyasının aşağı hissəsindəki məsafə ən azı 
1, 9 m olmalıdır. Mövcud tikililərdə və qurğularda düzəldilən daldalanacaqlarda: 
•  otağın hündürlüyü 2,8 - 3 m olan hallarda - üçmərtəbəli taxtlar; 
•  otağın hündürlüyü 2, 2 - 2,4 m olan hallarda - ikimərtəbəli taxtlar.  
RD  zirzəmilərdə,  döşəməaltı  sahələrdə,  dağmədən  yerlərində,  kahalarda  və 
hündrlüyü  1,7  -  1,9  m  olan  yeraltı  sahələrdə  düzəldilərkən  bir  mərtəbəli  taxtlar 
qoyulur və hər adam üçün döşəmə sahəsinin norması 0,6 m
2
-a barəbər götürülür.  
Fövqəladə hallarda RD istismar tələblərinə müvafiq olaraq ventilyasiya, istilik, 
su, kanalizasiya, işıq və rabitə ilə təmin edilir.  
Binaların birinci və kürsü mərtəbələrindəki istənilən tutumlu daldalanacaqda, 
eləcə  də  zirzəmidə  yerləşdirilən  50  nəfərədək  tutumlu  daldalanacaqlardan  təbii 
ventilyasiyadan istifadə edilməsi, təbii ventilyasiyaya kifayət etməyən hallarda isə 
süni (məcburi) ventilyasiya yaradılması nəzərdə tutulur.  
Süni  ventilyasiya  sistemində  içəriyə  hava  vermək  üçün  elektrik  
ventilyatorlardan 
istifadə 
edilir. 
Tutumu 
300 
nəfərdən 
artıq 
olan 
daldalanacaqlarda  ventilyasiya  otağı  olmalıdır.  Onun  ölçüləri  avadanlığın 
qabaritindən  və  ona  xidmət  etmək  üçün  tələb  olunan  sahədən  asılı  olaraq 
müəyyən edilir.  
Tutumu  300  nəfər  və  bundan  az  olan  daldalanacaqlarda  ventilyasiya 
bilavasitə adamlar daldalanan otaqlarda yerləşdirilə bilər.  
Sığınacaqlardan  fərqli  olaraq  RD–də  yalnız  təmiz  ventilyasiya  rejimi  nəzərdə 
tutulur.  Daldanacağa  verilən  havanın  miqdarı  bayırda  havanın  temperaturundan 
asılı  olaraq  hər  adam  üçün  saatda  8-13  m
2
  müəyyən  edilir.  Müalicə 
müəssisələrindəki RD-yə verilən havanın miqdarı təmiz ventilyasiya rejimində 1, 5 

---

 
151
dəfə  artırılır,  sığınacaqların  süzücü  ventilyasiyaya  rejimində  isə  hər  adam  üçün 
saatda 10 m
2
 hesabı ilə götürülür.  
Mexaniki üsulla süni (məcburi) ventilyasiya şəraitində elektrik enerjisi kəsilən 
halllarda təbii ventilyasiyadan və ventilyatorlardan istifadə edilməsi və bu zaman 
hər adam üçün saatda 3 m
2
 hesabı ilə hava verilməsi nəzərdə tutulmalıdır.  
Sənaye tərəfindən hazırlanan süzücü ventilyasiya avadanlığı olmadıqda RD-ya 
hava  vermək  üçün  yardımçı  vasitələrdən  hazırlanmış  ən  sadə  tərtibatlardan 
istifadə  edilə  bilər.  Uducu  süzgəc  olaraq  qumdan,  çınqıldan,  xırdalanmış  şlakdan 
istifadə  etmək  mümkündür,  havanı  içəriyə  vermək  üçün  müşənbəd  və  ya  rezinli 
parçadan  hazırlanan  körük  kisələr,  velisopedlə  hərəkətə  gətirilən  sadə 
mərkəzdənqaçma ventilyatorlar və s. işlədilə bilər.  
Sanitariya qovşaqları kişilər və qadınlar üçün ayrı düzəldilir.  
RD-də  su  təchizatı  üçün  xarici  və  daxili  su  kəmərlərindən  istifadə  olunması 
nəzərdə  tutulmalıdır.  Kəmərlərdə  su  kəsildikdə  və  qəza  halları  üçün  hər  adama 
sutkada 2 l hesabı ilə səyyar su qabları qoyulacaq yerlərdə olmalıdır.  
Kanalizasiya  sistemi  olmayan  binalarda  çirkab  suların  yığılması  üçün  qəza 
çənləri  qoyulması  və  onların  nəcis  daşıyan  maşınlarla  təmizlənməsi  imkanları 
nəzərdə tutulmalıdır. Belə çənlərin tutumu  hər adam üçün 2 l hesabı ilə müəyyən 
edilməlidir.  
Daldalanacaqla  qonşuluqda  yerləşən  digər  binaların  sanitariya  texnikası 
avadanlığından qismən istifadə edilməsinə də yol verilir.  
Çirkli  üst  paltarlar  üçün  otaq  giriş  yollarından  birinin  yanında  düzəldilməli, 
adamlar  daldalanan  otaqlarda  odadavamlılıq  müddəti  1saat  olan  odadavamlı 
arakəsmə  ilə  ayrılmalıdır.  Belə  otaqlar  ümumi  sahəsi  hər  adam  üçün  0,  07  m
2
 
hesabı ilə müəyyən edilməlidir.  
Tutumu  50  nəfərədək  olan  daldalanacaqlarda  çirkli  üst  paltarlar  üçün  otaq 
əvəzinə  giriş  yollarında  pərdə  arxasında  yerləşdirilən  asqılar  düzəldilir. 
Daldanacağa giriş yerlərinin sayı onun tutumuna görə müəyyən edilir, lakin burada 
eni 0, 8 m olan ən azı iki giriş yolu olmalıdır.  
Tutumu 50 nəfərədək olan daldalanacaqlarda ancaq bir giriş yolu da ola bilər. 
Belə hallarda şaquli pilləkanı və 0, 6×0, 9 m ölçülü bacası, ya da 0, 7×1, 5 m ölçülü 
pəncərəsi olan köçürmə çıxış yolu nəzərdə tutulmalıdır.  

---

 
152
Giriş yollarında  adi qapılar qoyulur; onların qapı çərçivəsinə qapanan yerləri 
daldalanacaq hazır vəziyyətə keçirilən dövrdə kipləşdirilməli, zərbə dalğasının təsir 
göstərəcəyi zonada isə qapılar təzyiqə davamlığa hesablanmalıdır.  
Bundan  əlavə,  sığınacaqlar  yerləşdirilən  binaların  bütün  mühafizəedici  
konstruksiyaları 
zərbə 
dalğasının 
gücünə 
dözməlidir. 
Binanın 
birinci 
mərtəbəsindəki  konstruksiyaların  divarlarına  düşən  belə  gücün  qiyməti 
zirzəmilərin  və  kürsü  mərtəbələrin  yeraltı  hissələrinin  divarlarına  düşən  gücün 
qiymətinə  nisbətən  daha  çox  olur.  Zərbə  dalğasının  təsir  zonasındakı  binaların 
birinci  mərtəbəsindəki  daldalanacaq  kimi  istifadə  olunarkən,  onların  divarının 
möhkəmliyini artırmaq tələb olunur ki, bu da inşaat xərclərini artırır.  
Daldalanacaqlar  zirzəmidə,  kürsü  mərtəbələrdə  yerləşdirilərkən  divarların 
möhkəmliyini artırmaq lazım gəlir.  
Çəpərləyici  konstruksiyalar  üçün  inşaat  materialları  seçərkən  nəzərə  almaq 
lazımdır ki, materialın həcm çəkisi nə qədər yüksək olarsa, bir o qədər ionlaşdırıcı 
şüalanmadan yüksək mühafizə xassələrinə malik olur.