Microsoft Word 1-ci m vzu- fh t snifati

Mövzu 13 
 
ZƏHƏRSİZLƏŞDİRMƏNİN NÖVLƏRİ 
 
Deqazasiya 
 
Zəhərləyici və güclü təsirli zəhərli maddələrlə kimyəvi reaksiyaya girən, onları zəhərsizləşdirən, qeyri-toksik və 
zəif toksik birləşmələrə çevirən kimyəvi birləşmələrə və yaxud qarışıqlara deqazasiya madələri deyilir. 
Deqazasiya maddələri özlərinin təbiətinə və hər hansı bir zəhərləyici və ya güclü təsirli maddə ilə qarışqlı 
əlaqəyə girməsi xassələrinə görə iki qrupa təsnif olunurlar: 
• 
Oksidləşdirici və xlorlaşdırıcı təsirli deqazasiya maddələri; 
• 
Əsas xarakterik (hidroliz təsirli) deqazasiya maddələri. 
 
Belə ki, iprit tipli zəhərləyici maddələrin (ZM) deqazasiyası üçün oksidləşmə və xlorlaşma reaksiyalarından, 
zoman tipli ZM-in deqazasiyası üçün qələvi hidroliz reaksiyalarından, qazların deqazasiyası üçün isə oksidləşmə 
reaksiyalarından geniş istifadə olunur. 
Qeyd etmək lazımdır ki, deqazasiya maddələrinin bu təsnifatı şərtidir, çünki oksidləşdirici və xlorlaşdırıcı təsirli 
qrupa aid bir sıra maddələr əsas xassələrə də malik ola bilər. 
Oksidləşdirici və xlorlaşdırcı deqazasiya maddələrinə bunlar aiddir: 
• 
Kalsium hipoxloridin üçdə iki əsas duzu (DTS QK); 
• 
Dixloramin B (DT-2); 
• 
Heksaxlormelanin (DT-6). 
 
Kalsium hipoxloridin üçdə-iki əsas duzu (DTS QK) aşağıdakı tərkibli bir neçə maddənin qarışığından 
ibarətdir: 
• 
Kalsium hipoxlorid – 52 faizdən az olmayaraq; 
• 
Kalsium hidroksid – 20-24 faiz; 
• 
Kalsium xlorid – 6-8 faiz; 
• 
Kalsium karbonat və digər qatışıqlar – 10 faizdən artıq olmayaraq 
 
DTS QK-də fəal xlorun miqdarı kalsium hipoxloridin miqdarına bərabərdir. DTS QK xarici görünüşünə görə, xlor 
qorxulu ağ rəngli tozdur. 
DTS QK-ın çəkisi 1 litrdə - 0.8 kq miqdarda qəbul olunmuşdur. 
DTS QK üzvi həlledicilərdə həll olunmur, suda zəif həll olunur, amma bəzi hallarda müəyyən miqdarda həll 
olunmayan maddələrdən ibarət çöküntü; kalsium karbonat, kalsium hidroksid və s. əmələ gəlir. 

---

 
203 
DTS QK özünün tərkibindəki kalsium hipoxloridin hesabına güclü oksidləşdirici və xlorlaşdırıcı xassələrə, onun 
sulu məhlulları isə kalsium hidroksidin hesabına – qələvi reaksiyaya malikdir. Bununla əlaqədar olaraq o, - 
qazları, ipriti və zarini deqazasiya edə bilər. 
Xlorlu əhəng də həmin xassələrə malikdir, amma onun deqazasiya imkanları az, suda həll olunma qabiliyyəti 
zəifdir. 
DTS QK və xlorlu əhəng metal əşyaların güclü korroziyasına səbəb olur, parçaların rəngini soldurur və dağıdır. 
Xüsusi təmizlənmə zamanı DTS QK-ın və xlorlu əhəngin bu xassələri nəzərə alınmalıdır. 
DTS QK və xlorlu əhəng +5ºC-dən aşağı olmayan temperaturlardan ərazinin və qurğuların deqazasiyası 
(dezinfeksiyası) üçün istifadə olunur. Qurğuların üfüqi səthini və ərazini quru (toz şəkilli) DTS QK və xlorlu 
əhənglə, yaxud onların 1 faizli sulu məhlulları (suspenziya) ilə deqazasiya etmək mümkündür. Qurğuların şaquli 
səthləri isə bu maddələrin sulu sıyıqları (maddələrin 2 həmçinin 1 su həcmi ilə qatışığı) ilə deqazasiya edilir. 
Ərazinin deqazasiyası (dezinfeksiyası) üçün DTS QK və xlorlu əhəng məhlulu (suspenziya) istifadə edilir. 
Ərazinin və qurğuların deqazasiyasında istifadə normaları deqazasiya olunan ərazinin 1m² üçün:  
• 
Quru maddələr – 0.5-1 suspenziyalar;  
• 
sıyıqlar isə 1 m² - 1.5-2 litrdir. 
DTS QK-nın 1%-li sulu məhlulundan (suspenziyasından) DK-4 komplektinin və b. köməyilə texnikanın 
deqazasiyası üçün istifadə edilir. 
DT-2 (dixloramin B) xlor qorxulu, suda həll olunmayan, dixloretanda yaxşı həll olunan sarımtıl – ağ pulcuqlu 
kristallardır. 
Dixloretanda 10 faizli məhlul şəkilində DT-2 (1№-li deqazasiya məhlulu) qazla və ipritlə zəhərlənmiş texnikanın 
deqazasiyası, eləcə də dezinfeksiyası üçün istifadə olunur. 
Digər deqazasiya maddələri olmayan hallarda qurğuların deqazasiyası üçün də bu məhlullardan istifadə oluna 
bilər. 
Məhlul istifadə edilməzdən öncə hazırlanır. Hazır məhlul 14 sutkaya qədər saxlanıla bilər. 
Məhlulda güclü çöküntünün əmələ gəlməsi, onun deqazasiya üçün yararsız olmasını göstərir. 
1№-li deqazasiya məhlulu  rənglənməmiş metal səthlərin paslanmasına səbəb olur, geyim və ayaqqabıları 
dağıdır, insan dərisini qıcıqlandırır. 
Məhlul orqanizmə keçərkən və buxarları ilə tənəffüz zamanı zəhərləyici təsir göstərir. 1№-li məhlul DK-V 
komplektindən başqa, bütün digər texniki vasitələrlə işlədilə bilər. 
DT-6 (heksaxlormetilamin) xlor qorxulu sarımtıl – ağ rəngli narın kristallı tozdur. DT-6 suda həll olunmur, 
dixloretanda isə yaxşı həll olunur. DT-6-nın dixloretanda isə yaxşı həll olunur. DT-6-nın dixloretanda məhlulları 
dəyanətlidir, 2 və daha artıq il ərzində saxlanıla bilər.  
Quru DT-6 detonasiya və zərbə zamanı partlayıcı xassəsinə görə təhlükəlidir, alovlanır, amma partlamdan yanır. 
Kimyəvi xassələrinə görə DT-6 DT-2-yə bənzəyir, lakin onun deqazasiya imkanları daha güclüdür. 
Kimyəvi təmiz dixloretan – rəngsiz mayedir. Texniki dixloretan spirtlə, yaxud xloraforma bənzər qorxulu, tünd 
rəngli mayedir. 
Dixloretanın qaynama temperaturu 84ºC, donma temperaturu 35ºC-dir. Yandırdıqda dixloretan qara tüstü 
törətməklə alovlanır. Suda həll olunmur. Dixloretan bir çox üzvi həll edicilərlə qatıla bilər və zəhərləyici 

---

 
204 
maddələri yaxşı həll edir. Dixloretan olduqca zəhərlidir. Onun 50q miqdarında orqanizmə düşməsi ölümlə 
nəticələnir. Dixloretan dəriyə uzun müddət təsir edərkən onu zədələyir. 
Qələvi xarakterli maddələr və məhlullara 2-aş (2-bş) №-li deqazasiya məhlulu, kalsiumlaşmış (susuzlaşdırılmış) 
soda və ammonium bikarbonat aiddir.  
2-aş və 2-bş №-li deqazasiya məhlulları mənfi 35-40ºC temperaturda donmayan qələvi maddələrin sulu 
məhllularından ibarətdir. 
2-aş №-li məhlulun tərkibini 2 faiz yeyici natrium, 5 faiz monovtanolamin və 93 faiz ammonyaklı su təşkil edir. 
2-bş №-li məhlulun tərkibini 10 faiz yeyici natrium, 25 faiz monovtanolamin və 65 faiz sudan ibarətdir. 
2-aş №-li məhlul-ammonyak qoxulu, 2-bş №-li məhlul isə qoxusuzdur. 
Güclü qələvi xassələrə malik olduğuna görə deqazasiya məhlullarından, zarinin deqazasiyası üçün istifadə 
olunur. Bu məhlullar boyaları yumşaldıb yuyur., alüminium səthlərin korroziyasına səbəb olur, yun, dəri və xəz 
əşyaları dağıdır, insan dərisinə düşdükdə onu qıcıqlandırır. Onların gözlərə düşməsi olduqca təhlükəlidir. 2-aş 
və 2-bş №-li deqazasiya məhlullarından 1№-li deqazasiya məhlulundan istifadə olunması zamanı işlədilən 
həmin texniki vasitələrin köməyi ilə işlənilir. 
2-aş və 2-bş №-li deqazasiya məhlulları adətən iş yerində hazırlanır. 2-aş və 2-bş №-li deqazasiya məhlullarını 
və ya onların komponentlərini xlorlu əhəng, DT-2 və DT-6 maddələri lə birgə saxlanılması məsləhət görülmür. 
Kalsinayalşdırılmış (susuzlaşdırılmış) soda suda yaxşı həll olunan, ağ rəngli, xırda kristallı tozdur. 
Kalsinayalşdırılmış soda məhlulları qələvi xassələr malikdir. Belə sodadan 2 faizli sulu məhlul şəklində pambıq 
parçalardan tikilmiş hərbi geyiminin qaynatma üsulu ilə də deqazasiyası üçün istifadə olunur. Bu soda taxta 
yeşiklərdə yaxud çoxqatlı kağız kisələrdə saxlanılır. 
Ammonium bikarbonat – ammonyak qoxulu ağ kristallik tozdur. Yüksək temperaturda (35-60ºC) ammonyak və 
karbon qazının ayrılması ilə müşaiyət olunur. Ammonium bikarbonatdan hərbi geyimin deqazasiyası üçün 
istifadə olunur. Ammonium bikarbonatın həcmi 50 litr olan dəmir çəlləklərdə saxlanılır.