Mövzu 9 FÖVQƏladə hallarda köÇÜRMƏ TƏDBİRLƏRİ Köçürülmənin təşkili və növləri

İstehsalat qəzaları cürbəcür ola bilər: Qəza baş verərkən ən vacib vəzifələrdən biri - bu barədə vaxtında xəbərdarlıq etməkdir. Belə obyektin fəhlə və qulluqçularının, həmçinin yaxınlıqdakı yaşayış evləri sakinlərinin köçürülməsi burada xilasetmə işlərinin aparılması ilə birlikdə, eyni zamanda yerinə yetirilir.

Güclü təsirli ZM yayılarkən zəhərlənəcəyi ehtimal olunan rayonların əhalisi buraya zəhərli hava buludu yatana qədər köçürülməlidir, belə hallarda əhali adətən, evlər və evlərin küçə qapıları üzrə toplanıb köçürülür. Bu zaman adamların və texnikanın hərəkəti zəhərlənmə təhlükəsinin dərəcəsi nəzərə alınmaqla təşkil edilməlidir.

Məlumdur ki, AES-da radioaktiv maddələrin yayılması ilə baş verən qəzalar zamanı stansiyanın ərazisindən kənarda da radioaktiv z­əhərlənmə olur. Belə hallarda fəhlələr, qulluqçular və əhali ionlaşdırıcı şüalanmaların çöldən təsirinə məruz qalır, hava, qida və su ilə birlikdə orqanizmin daxilinə keçən radioaktiv maddələr sayəsində isə radioaktiv şüalanma baş verir.

Ərazidə radioaktiv zəhərlənmənin xeyli müddət qalacağı ehti­malı nəzərə alınmaqla, belə hallarda stansiyadan 30 km-lik radiusda əhalinin köçürülməsi mühafizənin əsas üsulu ola bilər. İlk növbədə məktəbə qədər və məktəb yaşlı uşaqlar köçürülür. Bütün əhalinin təcili köçürülməsi də mümkündür. Belə hallarda toplanış – köçürmə məntəqələri təşkil edilmir, əhali birbaşa evlərdən, küçə qapılarından, mühafizə qurğularından toplanıb köçürülür.

Əhali avtomobillərdə, piyada surətdə və şəxsi nəqliyyat vasitə­lərindən istifadə edilməklə iki mərhələ üzrə köçürülür: birinci mər­hələdə - nəqliyyat vasitəsilə təhlükəli radioaktiv zəhərlənmə zonasının kənar hüdudlarındakı nəzarət - yoxlama məntəqələrinə gətirilib nəqliyyatdan düşürülür; ikinci mərhələdə - dozimetrik nəzarətdən, tibbi müayinədən, lazımi hallarda isə sanitariya təmizlənməsindən keçiriləndən sonra təmiz (radioaktiv maddələrlə çirklənməmiş) nəq­liyyat vasitələrində yeni məskunlaşma rayonlarına daşınır.

Azərbaycan Respublikasında bir sıra fövqəladə hallarda köçürmə işləri belə planlaşdırılır:

• 
  radioaktiv zəhərlənmə zonalarında - əhali sığınacaqlarda və bu məqsəd üçün uyğunlaşdırılan binalarda radiasiyanın səviyyələri azalanadək daldalanır, bundan sonra isə, köçürülmə xüsusi sərəncam əsasında yerinə yetirilir:
  
• 
  güclü təsirli zəhərləyici maddələrlə zəhərlənmə zonaların­dan (konkret olaraq Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Mingəçevir, Şirvan şəhərlərindən və bir sıra kənd rayonlarından) 100 min nəfərə qədər əhalinin köçürülməyə hazır olmasını təmin etmək. Göstərilmişdir: "Köçürülməyə dərhal, zəhərlənmə ocaqları yaranan andan başlansın, əhali zəhərlənmə zonasından kənara piyada sürətdə, həmçinin idarə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, bütün nəqliyyat vasitələri ilə çıxa­rılsın;
  
• 
  su qovşaqları və su anbarlarının bəndləri yaradılarkən əhali yara­nan daşqın zonalarından köçürülməyə hazır olmalıdır. Tövsiyə olunur ki, köçürmə bu müddətlərdə başlansın və belə aparılsın: ehtimal edilən fəlakətli daşqın zonasından - daşqın təhlükəsi yaranarkən dərhal, əhali plan üzrə nəzərdə tutulmuş rayonlara köçürülsün; az təhlükəli daşqın zona­larından - daşqın təhlükəsi bilavasitə yaranarkən, əhali öz rayonunun daşqın təhlükəsi olmayan yaşayış məntəqələrinə, lazımi hallarda isə qonşu rayonlara köçürülsün;
  
• 
  təbii fəlakətlər (zəlzələ, sürüşmə, uçqun, sel, marxal) zona­larından (yaşayış məntəqələrindən) əhalinin köçürülməsinə belə fə­lakət qorxusu yaranarkən dərhal, plan üzrə başlanır, köçürülən əhali, yaranmış konkret vəziyyətdən asılı olaraq, təhlükəsiz sahələrdə yer­ləşdirilir. Bu zaman köçürüləcək əhalinin sayı hər bir konkret və­ziyyət nəzərə alınmaqla müəyyən edilir. Əhali piyada sürətdə, habelə idarə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq bütün nəqliyyat vasitələrində daşınır.
  

Yuxarıda sadalanan bütün hallarda zədələnmiş şəxslərin onlara ixtisaslı yardım göstərilməsi üçün köçürülməsi – təcili tibbi yardım stansiyalarının nəqliyyat vasitələrində və şəhər nəqliyyatının bütün növlərindən istifadə olunmaqla yerinə yetirilir. Təbii fəlakət rayon­larından köçürülən əhaliyə tibbi xidmət ərazi səhiyyə orqanları tərəfin­dən göstərilir, lazımi hallarda onlar qonşu rayonların səhiyyə orqanlarının hesabına gücləndirilir.

Köçürülən əhali şəhərdənkənar zonadakı (təhlükəsiz sahələr­dəki) şəhər və yaşayış məntəqələrinin mənzillərində, inzibati bina­larda, istirahət evlərində, pansionatlarda, abadlaşdırlmış çadır şəhərciklərində və digər yaşayış üçün yararlı yerlərdə məskunlaşdırılır.