Mövzu Entomologiya və kənd təsərrüfatı bitkilərinə zərərverən canlılar haqqında anlayış, onların növ tərkibi, çoxalma və inkişafı. Zədə və zərər. Plan

Mübarizə tədbirləri. Şalalar çox həssas zərərvericidir. Ona görə də aparılan mübarizə diqqətli və səliqəli olmalıdır. Şalalarla mübarizədə əsasən kimyəvi və aqrotexniki tədbirlər həyata keçirilir.
Aqrotexniki tədbirlər – Alaq otları məhv edilməli, ətrafda olan kollar qırılıb yandırılmalıdır, onların yerinə mədəni bitkilər əkilməlidir.
Kimyəvi mübarizə – şalalara qarşı daxili təsir edən zəhərlər və heksaxloran dustu ilə tozlama aparılmalı, aldadıcı yemlər tətbiq edilir. Zəhərlərin dozası çəyirtkələrdə olduğu kimidir.
Sisəklər (Gryloidae) – morfoloji quruluşuna görə sisəklər şalalara çox oxşardır. Sisəklər yarımdəstəsi iki fəsiləyə bölünür: sisəklər və danadişilər.
Çöl sisyəi (Gryllus desertus Pall) – qara rəngli olub, üst və alt qanadları yaxşı inkişaf etmişdir. Yumurtaqoyanı dal ayağın budundan 1,5 dəfə uzundur. Bədəninin uzunluğu 12-19 mm-dir.
Respublikamızın bütün aran rayonlarında təsadüf olunur və başlıca olaraq pambıq, tütün, tərəvəz, yonca, bostan və s. bitkilərə zərər verir. Sürfə və yetkin fərdləri bitkilərlə qidalanır.
Çöl sisəyinin illik inkişaf tsikli, çəyirtkə və şalaların inkişaf tsiklindən kəskin fərqlənir. Sisəklər həm yetkin, həm də sürfə mərhələsində qışlaya bilir.
Dişi çöl sisəyi yumurtalarını iyun-iyul aylarında tək-tək və ya topa halında torpağa qoyur. Yumurta qoyduqdan 15-20 gün sonra sürfələr çıxmağa başlayır. Sürfələr 3-4 dəfə qabıq dəyişir və torpaqda düzəltdiyi yuvacıq içərisində qışlayır. Aprelin axırları və mayın əvvəllərində qışlamış sürfələr yuvacıqlardan çıxıb bitkiləri zədələyir.
Mübarizə tədbirləri

Aldadıcı yemlərdən istifadə edilməlidir. Yemlərin hazırlanması və tətbiq edilmə texnikası çəyirtkələrdə olduğu kimdir. Aldadıcı yemlər sisəklərin toplaşdığı yerə səpilməlidir.

Adi danadişi (Gryllotalpa gryllotalpa L.) – yaxşı inkişaf etmiş qazıcı ayaqlara malik, qonur rəngli, iri həşəratdır. Bədəninin uzunluğu 60 mm-ə çatır.
Adi danadişi Azərbaycanın bütün rayonlarında yayılmaqla tərəvəz, bostan, bağ, çay, sitrus, texniki bitkilər (günəbaxan, pambıq və s.) və taxıl bitkilərinə zərər vurur.
Zərərverici cavan bitkilər, xüsusilə ştillər və toxmacalar üçün daha qorxuludur. Təbii şəraitdə danadişi bitkilərə aprel ayından başlayıb, iyun ayına qədər, ştilliklərdə və parniklərdə isə fevral ayından zərər verir.
Zərərvericinin yaşlı sürfələri və yetkin fərdləri torpağın 1 metrə qədər dərinliyində qışlayır. Yazda onlar şum qatına çıxır və torpağın lap üst səthinə qədər qalxır. Burada onlar səpilmiş toxumlarla qidalanır, kökləri gövdənin yeraltı hissəsini gəmirir.
Yetkin fərdlər aprel ayından başlayıb avqust ayına qədər öz yumurtalarını torpağın 10-20 sm dərinliyinə qoyur. Hər yuvada 300-350 yumurta olur. Həmin yumurtalardan 10-15 gündən sonra sürfələr çıxmağa başlayır. Beləliklə danadişinin bütün inkişafı 12-14 ay ərzində başa çatır. ən çox rütubətli yerlərə meyllidir.