Mövzu Entomologiya və kənd təsərrüfatı bitkilərinə zərərverən canlılar haqqında anlayış, onların növ tərkibi, çoxalma və inkişafı. Zədə və zərər. Plan

Mübarizə tədbirləri – 1. Adi danadişini aldadıcı yemlərlə məhv etmək olar. Bu məqsədlə zəhərlənmiş buğda, arpa və qarğıdalı dənlərindən istifadə edliir. Qaynadılmış dən, günəbaxan və ya çiyid yağı ilə (çəkiyə görə 3%) isladılır, motador (çəkiyə görə 5%) qarışdırılır. Deməli, hər kiloqram dənə 30 q yağ, 50 q isə zəhər sərf edilir.
Torpaq zərərvericilərinə qarşı şırımlara Barquzin 150 qr/100m² və ya Medvetoks 300 qr/100 m² vermək olar.
Tarlalarda, botan və tərəvəz əkinlərində meyvə və meşə tingliklərində danadişini məhv etmək üçün hər hektara 60-80 kq aldadıcı dən yemi dənsəpən maşınla torpağa verilir.
Aldadıcı yem əkindən bir neçə gün qabaq tətbiq edilməlidir. Bu zaman aldadıcı yem sahə üzərinə səpilir və malalanır. Əgər tarlada bitki cücərtiləri olarsa, aldadıcı yemlər 2-3 sm dərinlikdə bitkilər və cərgəaralarına qoyulur. Cərgəaraları olan əkin sahələrində cərgəarası becərilməlidir.
2. Parnikdə danadişi ilə mübarizə aparmaq üçün yuxarıdakı qaydada aldadıcı yem hazırlamalı və hər çərçivəyə 30-50 q olmaqla torpağın 2-3 sm dərinliyinə eyni miqdarda basdırılmalı, vegetasiya dövründə parniklərdə danadişini məhv etmək üçün torpaq fosfamidlə çilənir. Bir çərçivəyə 10-12 l məhlul sərf edilir.
3. Danadişinin yuvasını, yollarını və özünü məhv etmək məqsədilə məhsul yığımından sonra dərhal erkən dondurma şumu aparılmalıdır.
4. Payızda içərisində peyin olan çalalarda danadişiləri məhv etmək olar. Çalalar 0,5 m dərinlikdə qazılır və içərisinə peyin doldurulur. Qışlamaq üçün danadişilər buraya çox həvəslə yığılırlar.
Şıqqıldaq böcəklər (Elateridae) – kənd təsərrüfatı bitkiləri üçün şıqqıldaq böcəklərin yetkin fərdləri qorxulu deyil. Ancaq onların torpaqda yaşayan məftilqurdu adlanan sürfələri müxtəlif bitkilərin toxum və cücərtilərinə, kök sisteminə böyük zərər vurur.
Böcəklərin bədəni uzunsov olmaqla, bir qədər yastıdır. Ayaqları qısa, pəncələri 5 buğumludur. Böcəklərin qabaq döşündə alt tərəfdən barmaq şəkilli kiçik çıxıntı, orta döşdə isə çökəkcik (oyuq) vardır. Böcək arxası üstə düşdükdə bu çıxıntını çökəkciyin içərisinə salıb, böcək əyilir və tullanaraq üzü üstə düşür. Bu zaman ön döşün çıxıntısı orta döşün çuxuruna burulur və şıqqıltıya bənzər səs alınır ki, böcəyin adı da buradan götürülmüşdür.
Sürfələr (məftil qurdları) – sarımtıl, yaxud qəhvəyi rəngdədir. Başı yastı, dəri örtüyü xitinləşmişdir. Onların bir bərabərdə üç cüt döş ayaqları vardır. Zərərverici ən çox turş reaksiyalı meşə torpaqlarında yaşayır.
Məftil qurdları ən çox buğda, arpa, qarğıdalı, kartof, çuğundur, günəbaxan, tütün, pambıq bitkilərini zədələyir. Onlar nəinki bitkinin kök sistemini, hətta səpilmiş toxumları belə tamamilə yeyir. Meyvəköklülərdə (kartof, çuğundur, yerkökü və s.) sürfə meyvələrin içərisinə girir. Meyvələrin daxilinə girən sürfələrin açdığı yolla xəstəlik törədicilər daxil olaraq, meyvələri çürüdür və onları uzun müddətə saxlamaq olmur.
Sürfələr parniklərdə və tingliklərdə də bitkiləri zədələyir. Təsadüf edilən şıqqıldaq böcək növlərinin inkişaf tsiklləri, zədələmə xüsusiyyətləri və onlara qarşı aparılan mübarizə üsulları bir-birinə bənzəyir.
Şıqqıldaq böcəklərin inkişafı zəif gedir. Bir nəslin inkişafı 3-5 ilə başa çatır. Əksər növləri müxtəlif yaşlı sürfə və böcək fazasında qfşlayır. Qışlamış böcəklər qışlama yerlərindən çıxır, aprel, iyul aylarında yumurta qoymağa başlayır. Sürfə 3-4 ilə inkişaf edir. İyun, avqust aylarında torpağın 8-15 sm dərinliyində puplaşır. Pup fazası 2-3 həftə davam edir və ondan çıxan böcəklər gələn ilin yazına qədər torpaqda qalır.