Mövzu Entomologiya və kənd təsərrüfatı bitkilərinə zərərverən canlılar haqqında anlayış, onların növ tərkibi, çoxalma və inkişafı. Zədə və zərər. Plan

Mübarizə tədbirləri. 1. Tənəyə forma verilib məftillə bağlanmalıdır. Bu tədbir nəticəsində tənəklər arasında havalanma yaxşı gedir, nəmlik azalır və tənəklərin arasına günəş şüası yaxşı düşür, bunlar da tırtılların inkişafı üçün əlverişsiz şərait yaradır.
2. Tənəklərdə yaşıl əməliyyat vaxtında və düzgün aparılmalıdır.
3. Erkən yazda tənəklərin ştambları ölmüş qabıqlardan təmizlənməlidir.
4. Son illər zərərvericiyə qarşı kimyəvi mübarizənin aparılma vaxtı kəpənəklərin uçuşu ilə müəyyən edilir. Bunun üçün cinsi feromon tələlərindən istifadə edilir.
Əvvəllər bu iş üçün doşabdan hazırlanmış tələlərdən istifadə olunurdu, bu isə özünü doğrultmurdu. Bundan başqa bunun tətbiqi təsərrüfatlarda işçi qüvvəsinə tələbatı artırır və iqtisadi cəhətdən baha başa gəlir.
Göstərilənləri nəzərə alaraq hal-hazırda cinsi feromon tələlərindən istifadə edilir. Bunun üçün parafinli kağızdan hazırlanmış üçbucaq şəkilli tələlər yer səthindən 1,2 metr hündürlükdə tənəklərə asılır. Tələnin oturacaq hissəsinə gecquruyan «pestifiks» markalı yapışqan sürtülür. Yapışqanın səthindən 2-3 sm hündürlükdə isə kimyəvi sintez yolu ilə hazırlanmış rezin kapsula hopdurulmuş feromon asılır. Rezin kapsula dişi kəpənəklərin cinsi orqanından da kəskin iy buraxır və erkək fərdləri tələyə cəlb eləyir.
Bir kapsula feromonun cəlbetmə müddəti 25-30 gündür.
Az.ETBMİ-nin apardığı tədqiqatlar göstərmişdir ki, 1-ci nəslə qarşı ilk dərmanlama küiləvi uçuşdan 3-5, ikinci və üçüncü nəslə qarşı isə 2-3 gün sonra aparılmalıdır.
Bir tələyə sutka ərzində 15-dən az kəpənək düşərsə kimyəvi mübarizə aparmaq məsləhət bilinmir.
Qeyd etmək lazımdır ki, sutka ərzində bir tələyə 25 ədəddən çox kəpənək düşərsə kütləvi uçuş sayılır.
5. Salxım yarpaqbükəni tırtıllarına qarşı kimyəvi preparatlardan 25%-li Arrivo – 0,35 l/ha, 5%-li karate – 0,3-0,4 l/ha, Fastak – 0,6 l/ha, Dursban – 1,5 l/ha və s. birinin emulsiyası ilə çiləmə aparılması məsləhətdir.
Zaqafqaziya mərmər böcəyi (Polyphylla fullo L.). Böcəklər dəstəsi (Coleoptera) lövhəbığ böcəklər fəsiləsinə (Scaradaeidae) mənsubdur.
Üzüm tənəklərinə mərmər böcəklər fəsiləsindən 10-a qədər böcək növü zərər vurur. Bunlardan ən çox yayılanı və zərər verəni Zaqafqaziya mərmər böcəyidir.
Yetkin fərdin qanadüstlüyü üzərində ağ mərməri naxışlar, ön kürəkciyinin əsasında isə qara haşiyə vardır.
Bığcıqları lövhəvaridir. Uzunluğu 28-38 mm-dir.
Sürfəsi ağ rəngdə olmaqla çox iridir və «C» şəklində bükülmüşdür.
İyunun sonlarında qışlamış böcəklər kütləvi surətdə uçmağa başlayır. Böcəklər ancaq gecələr fəal olur. O, tənək yarpaqları ilə qidalanır. Gündüzlər otların altında və ya torpaq yarıqlarında gizəlnir.
Az müddətdən sonra böcəklər cütləşməyə başlayır və hər bir dişi fərd torpağın 10-12 sm dərinliyinə 3-8 ədəd yumurta qoyur. Bir dişi böcək yaşadığı dövründə 40-a qədər yumurta qoya bilir. Yumurtadan çıxan sürfə əsasən tənəyin kök sistemi ilə qidalanır. Tənəklərə əsasən sürfələr zərər verir.
İnkişafını başa çatdırmış sürfələr torpağın 15-20 sm dərnliyində yuva düzəldib orada pup halına keçir. Pup mərhələsi temperaturdan asılı olaraq 20-30 gün davam edir.
Böcəyin sürfələri cavan (əsasən tingliklərdə) və çoxillik üzüm tənəklərinin kök sistemini gəmirməklə onlara böyük zərər vurur. İl ərzində bir nəsil verir.